O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКОЛОГИК КРИЗИС, экологик 
танглик — экологик системалар, алоҳида 
ҳудудлар ёки биосфера миқёсидаги 
табиий офатлар; тошқин, ер силкини-
ши, вулканлар отилиши, қурғоқчилик, 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
40
довул, чигирткалар офати, ёнғин ва 
бошқалар ҳолатлар оқибатида юз бера-
диган экологик вазият. Э.к.нинг юзага 
келишида, айниқса, одамнинг хўжалик 
фаолияти билан боғлиқ бўлган антро-
поген омиллар: дарёларни тўсиб сув 
оқимининг ўзгартирилиши, қўриқ ер-
ларнинг ўзлаштирилиши, ўрмонларнинг 
кесилиши, кон қазиш ишларининг олиб 
борилиши алоҳида аҳамиятга эга. Таби-
ат қонунларини билмаслик ёки уларни 
назарписанд қилмасдан табиий ресурс-
лардан фойдаланиш, зд ва фкалар қуриш, 
ичдан ёнар двигателларнинг атмосфера-
ни ифлослантириши натижасида эколо-
гик мувозанатниш бузилиши Э.к.нинг 
келиб чиқишига сабаб бўлади. 
ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТ — ин-
сон, ўсимлик ва ҳайвонлар учун зарур 
бўлган табиий шароитлар мувозанати. 
Маълумки, табиат компонентлари бир-
бирлари билан узвий боғланган, доим 
ўзаро алоқада ва таъсирдадир. Улар ком-
понентлар ўртасида муттасил равишда 
рўй бериб турадиган модда ва энергия 
алмашинуви оқибатида ҳосил бўлади ва 
табиатнинг бир бутунлигини таъминлай-
ди. Табиат компонентлари ўртасидаги 
бундай ўзаро таъсир ва алоқалар узоқ ге-
ологик даврлар мобайнида ривожланиб, 
турли жойларда турли экосистемаларни 
шаклланишига олиб келган. Экосистема-
ларда модда ва энергиянинг кириб кели-
ши билан чиқиб кетиши ўртасида дина-
мик тенглик (баланс) юзага келган. Бун-
дай тенглик ёки мувозанат экосистемани 
сифат жиҳатдан маълум бир ҳолатда узоқ 
муддат мавжуд бўлиб туришини таъмин-
лайди.
Э.м. 2 хил бўлиши мумкин: компо-
нентлараро Э.м. — экосистема компо-
нентлари ўртасидаги тенгликка асос-
ланади; ҳудудий Э.м. — бирор ҳудудда 
интенсив ва экстенсив тарзда фойдала-
ниладиган жойларнинг айрим нисбатла-
ри асосида юзага келиб, шу ҳудуднинг 
Э.м.нинг бузилмаслигини таъминлайди.