O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКСКОРИОЗ — токнинг замбуруғ 
касаллиги. Ток зангида, барг ва новдала-
рида қора узунчоқ доғ ва йўлйўл чизиқлар 
кўринишида пайдо бўлади. Э. касаллиги 
тез тарқалади, чизиқлар ўрнида ёриқлар 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
47
ҳосил бўлади. Пўстлоқ ингичка узун 
бўлакларга бўлиниб кўча бошлайди, 
новда ўсиб чиққан жой йўғонлашади. 
Новданинг асоси йўгонлашиб (шишиб), 
озиқ моддалар ўтмай қолади. Новдаларда 
чўзинчоқ қорамтир доғлар пайдо бўлиши 
мумкин. Кеч кузда новдалар учи оқаради, 
уларда ҳам доғ пайдо бўлади. Э. ёмғир 
кўп ёққан йилда жуда тез ривожлана-
ди. Касаллик қўзғатувчиси новда ўсиб 
чиққан жойларда мицелий кўринишида 
қишлайди.
Кураш чоралари: токларга ёруғлик 
ва ҳавонинг яхши ўтиши учун қулай ша-
роит яратилади, куртак чиққунга қадар 
ҳамда новда ўсиш даврида фунгицидлар, 
органик препаратлар билан ишлов бери-
лади. Куртаклар бўртишига қадар 2% ли 
нитрафен пуркаш яхши натижа беради. 
ЭКСКУРСИЯ (лот. — сайр қилиш) 
— билимни бойитиш, амалий тажриба 
ҳосил қилиш ёки маданий-маърифий 
мақсадида диққатга сазовор жойлар (ма-
даният масканлари, табиатнинг гўзал 
гўшалари, музейлар, корхоналар ва ҳ.к.)
га жамоа бўлиб бориш. Кўпинча туризм 
билан бирга амалга оширилади. 
ЭКСЛИБРИС (лот. — китобдан) 
— китобнинг бирор кимсага мансу-
блигини кўрсатувчи белги. Китобнинг 
муқоваси ёки зеҳига рельеф ҳосил 
қилиб ишланадиган (суперэкслибрис) ва 
муқованинг ичкари томонига ёпиштириб 
қў’йиладиган (қогоз Э.) хиллари бор. 
Гравюра усулида тайёрланадиган Э. Гер-
манияда 16-асрда пайдо бўлган. Э. йирик 
графика усталари (А. Дюрер, X. Холь-
бейн Кичкина, А. И. Кравченко. В. А. 
Фаворский ва бошқалар) томонидан яра-
тилиши графиканинг мустақил жанрини 
юзага келтирди. Ўзбекистонда рассомлар 
В. Кайдалов, В. Кедрин, Қ. Башаров, М. 
Кагаров, М. Старовойт, В. Паршин ва 
бошқалар кўплаб Э.лар яратган.