O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

151
ЭНЦЕЛАД (қад. юнон мифологияси-
даги Энцелад номидан) — Сатурн сайё-
расининг йўлдоши; 1789 йилда Гершель 
кашф этган. Диаметри 500 км, сайёрадан 
ўртача узоқлиги 238 минг км. Массаси 
Ой массасининг 0,001 улушини ташкил 
қилади. Сайёра атрофини 1 сутка 8 соат 
53 мин.да айланиб чиқади (яна қ. Сайё-
раларнинг йўлдошлари). 
ЭНЦЕФАЛИТ (юн.— бош мия) 
— бош лшянинг яллиғланиши (тра 
кўтарилиши, бош оғриши, фалажлар, 
эсҳуш бузилиши ва ҳ.к.), шикастла-
ниш, заҳарли моддалар (қўрғошин, бен-
зин ва бошқалар), касаллик туғдирувчи 
микроорганизмлар таъсирида юзага ке-
лади. Бирламчи ва иккиламчи Э. фарқ 
қилинади. Бирламчи Э., одатда, вирусли 
касаллик ҳисобланааи ва маълум шаро-
итларда эпидемияга ўхшаб тарқалади. 
Кўпчилик бирламчи Э. маълум бир жой-
га хос бўлиб, қўзғатувчисининг биол. 
хусусиятларига кўра касаллик маълум 
фаслларда пайдо бўлади. Бирламчи Э.га 
чивин ва каналар орқали тарқаладиган, 
шунингдек, энтеровирусли, шикастла-
ниш ва кимёвий агентлар билан боғлиқ 
Э. ҳам киради.
Иккиламчи Э. баъзи инфекцион ка-
салликлар (грипп, қизамиқ, қизилча ва 
бошқалар) натижасида келиб чиқади.
Каналар юқтирадиган Э. манбаи ке-
мирувчилар. қорамол, қўй, эчкилар ва 
баъзи қушлардир. Э. билан касалланган 
ҳайвон қонини сўрган кана Э.га қарши 
эмланмаган одамни чақиши оқибатида 
касаллик юқади. Энтеровирусли Э.да 
бемор ёки вирус ташувчи инфекция ман-
баи бўлади. Касаллик ифлосланган овқат 
маҳсулотлари. сув ва беморнинг қўли 
орқали тарқалади.
Бош миянинг яллиғланиши гавда тра-
сининг кўтарилиши, дармонсизлик, тин-
ка қуриши, уйқу босиши, бош оғриши, 
қусиш ва бошқалар, шунингдек, оғир 
шаклларида онг бузилиши, алаҳлаш, 
тутқаноқ тутиши ва бошқалар кузатила-
ди. Э.нинг турига қараб касаллик белги-
лари турлича кечади (ҳар бирининг ўзига 
хос хусусиятлари бор). Касалликнинг 
оғиренгиллиги ва шаклига қараб бемор 
бутунлай тузалиб кетиши ёки бирор асо-
рат (оёққўлларнинг дармонсизлиги, фа-
лаж, тутқаноқ тутиши) қолиши мумкин.
Олдини олиш учун Э. билан зарар-
ланиш гумони бўлган жойларда ишлай-
диган кишилар (ўрмон ишчилари, ов-
чилар, геологик қидирув ходимлари ва 
бошқалар)ни Э.га қарши эмлаш, шунинг-
дек, чивин ва каналардан сақланиш учун 
махсус коржома кийиш, юзига тўр ниқоб 
тутиш зарур. Иккиламчи Э.нинг олдини 
олиш юқумли касалликларни ўз вақгида 
аниқлаш ва даволашдан иборат.