O‘zbekiston iqtisodiyotini modernizatsiyalash sharoitida lizing munosabatlarining o‘rni

Davlat tomonidan lizing faoliyatini tartibga solish.

Davlat tomonidan lizing faoliyatini tartibga solish 8 – chizmada.

Lizingga beruvchini olingan erkin konvertatsiyadagi valyutaning 50% ni sotish majburiyatidan ozod etish;

Foydani lizing ob’ektining tezlashtirilgan amortizatsiyasi oqibatida vujudga kelgan soliqqa solish bazasidan ozod etish.

Bugungi kunda mamlakatimizda yirik kompaniyalardan yana biri “O‘zbek lizing Interneyshnl” kompaniyaning asosiy vazifasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbek lizing Interneyshnl” xalqaro kompaniyasini tashkil etish to‘g‘risidagi qarorida belgilangan. Bu xaridlar va zamonaviy texnologiya jihozlaridan foydalanishni uzoq muddatga moliyalash; tovarlar eksport imkoniyatini oshirish va import o‘rnini qoplaydigan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish maqsadida O‘zbekistonning muhim tarmoqlariga etakchi texnologiyalarni jalb qilish; kichik va o‘rta tadbirkorlikka keng miqyosdagi xizmatlarni taklif etish; xalq iste’mol mahsulotlarini ishlab chiqarish o‘sishini ta’minlash shuningdek, O‘zbekistonda lizing opersiyalari uslubiyoti va lizingni rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalarni ishlab chiqish demak. Kompaniyaning ustav sarmoyasi 4 mln. AQSH dollarini tashkil etadi. Har bir muassisning ulushi quyidagi tarzda taqsimlanadi:

XMK – 15 %, ETTB – 15 %, MEY bank – 35 %, O‘zRTIFMB – 35 %.

Bundan tashqari, har bir aksiyador 5 million dollar miqdoridagi uzoq muddatli kredit berish zarur, umumiy hisoblaganda bu 20 million dollar bo‘ladi. Kompaniya ko‘pincha “sof lizing” deb nomlanadigan xalqaro lizing bilan shug‘ullanadi. Bu holda lizing oluvchi uskunalar va uni etkazib beruvchini o‘zi tanlaydi hamda tegishli ravishda uskunalar sifati va uni etkazib berish bilan bog‘liq xatarni ham o‘z ichiga oladi. Bu holda “Lizing to‘g‘risida”gi Qonun loyihasi 3-qismi 11-moddasida sotuvchining noqobilligi yoki lizing ob’ektining undan foydalanish maqsadlariga muvofiq emasligi uchun xatarni lizing oluvchi o‘ziga oladi, lizing oluvchi sotuvchini yoki lizing ob’ektini tanlashga qo‘yilmalar bundan mustasnodir, deyilgan.

Kompaniyaning lizing loyihasini tayyorlash jarayonini uch bosqichga ajratish mumkin:

Mijoz dastlab qanday jihozlarni ijaraga olishi, transportirovka, transport sug‘urtasi, montaj qilish, ishga tushirish va xodimlarni o‘qitishni hisobga olgan holda uning qiymatini aniqlashi lozim. Buning uchun esa unga ishlab chiqaruvchi kompaniya prays – varag‘i zarur bo‘ladi. Jihozlarni tanlashda mijozga ixtisoslashgan bozor tuzilmalari – konsalting firmalar, injiniring kompaniyalari yordamga kelishi mumkin. Masalan, bizda bunday muammo bo‘yicha tashqi savdo sifatini nazorat qilish va ekspertizadan o‘tkazish bo‘yicha etakchi bo‘lgan. SHveysariyaning muassislaridan biri bo‘lgan “Texnoinvest” QQ yoki TACIS dasturi amaliy aloqalar markazi, elchixonalardagi biznes markazlarga murojaat qilish mumkin. Axborot manbalarining yanada zamonaviylari, misol uchun Internetdan ham foydalanish mumkin. Bu bosqichda ehtimoliy lizing oluvchi uskunalar raqobatbardoshligini belgilaydigan raqobat varag‘i tayyorlashi zarur. Unda yaxshi sifat bilan arzon narxlar asosiy mezon bo‘lib xizmat qiladi. Narxni aniqlash uchun esa xuddi shunday tovarning kamida uchta taklifini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq.

Raqobat varag‘i kontraktni TIAV ro‘yxatdan o‘tkazish uchun zarurdir. Bundan tashqari, mijoz uskunalarni xarid qilish uchun kontrakt loyihasiga ega bo‘lishi kerak, chunki sotuvchi o‘z uskunalarini qanday haq to‘lash shartlarida etkazilib berilayotganligini bilish darkor.

Ikkinchi bsqich – biznes-rejani tayyorlashdan iborat. U barcha texnik, moliyaviy va iqtisodiy savollarga javob beradi. Uskunalar qanday muddatga olinayotganligi hamda qanday muddat ichida qaytarilishini aniq belgilash bu bosqichda katta ahamiyat kasb etadi. Bunda, masalan, “O‘zbekinvest qurilish” kabi injiniring kompaniyalari lizing oluvchiga yaqindan yordam berishi mumkin.

Uchinchi bosqich – lizing olish arizani taqdim etishni o‘z ichiga oladi. Bunda boshqa zarur hujjatlar: ustav ta’sis shartnomasi, soliq inspeksiyasi tomonidan tasdiqlangan balans, biznes-reja va boshqalar ilova qilinishi shart. So‘ngra “O‘zbek lizing Interneyshnl” kompaniyasi mutaxassislari ishga kirishadi. Kompaniya taqdim etilgan biznes-rejani ko‘rib chiqadi, korxona moliyaviy holatini aniqlaydi, uning kreditni to‘lashga qobilligini aniqlaydi, zarur koeffitsientlarni hisob-kitob qiladilar.

Ko‘rib chiqish uchun taqdim qilingan loyihalar 50 mingdan 800 minggacha AQSH dollari oralig‘ida bo‘lishi kerak. Bu cheklash aksiyadorlar tomonidan belgilangan va ustav sarmoyasi miqdoridan kelib chiqadi. 50 ming dollardan kam summadagi loyiha o‘z-o‘zini qoplaydi, biroq bitta loyiha doirasida 800 ming AQSH dollaridan ortiq miqdorda ham tavakkalchilik qila olmaydi. Agar biror sabablarga ko‘ra u amalga oshmasa, mablag‘ qaytmaydi, kompaniya esa qiyin ahvolga tushib qoladi.