O’zbеkistоn хаlq tа’limi vаzirligi

yuz — inson boshi old tomonining peshanadan iyakkacha bo'lgan qismining uslubiy betaraf ifodasi.
bet — inson boshi old tomonining peshanadan iyakkacha bo'lgan qismining so'zlashuv uslubiga xos ifodasi.
Ko'rinadiki, birinchi sememadagi «uslubiy betaraf» unsuri ikkinchi sememada, ikkinchi sememadagi «so'zlashuv uslubiga xos» unsuri birinchi sememada yo'q.
Agar sememalar aynan bo'lib qolsa, demak, bu ular tavsifida noqislik mavjud deyishga to'la asos bo'ladi. Semema mukammal tavsiflanganda, bu tavsifdanoq ushbu tilni eng nozik jihatlarigacha puxta bilgan kishi so'z qaysi leksema haqida ketayotganligini ravshan anglaydi.
Har qanday butunlik bo'laklardan tashkil topganligi kabi₍ sememalar ham tarkibiy qismlardan iborat bo'ladi. Masalan, leksema butunlik sifatida nomema va sememadan tashkil topadi.
Nomema butunligini tovushlar hosil qiladi. Tilshunoslikda sememani tashkil etuvchi unsurlar sifatida sememalar ajratiladi. Masalan, kitob leksemasi ikki sememali bo'lib, uning bir sememasi «varaqlardan tashkil topgan, muqovalangan, bosma yoki qo'lyozma holdagi davriy bo'lmagan o'quv vositasi» bo'lib, u quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
O'quv vositasi.
Davriy bo'lmagan.
Bosma yoki qo'lyozma holdagi.
Muqovalangan.
Varaqlardan tashkil topgan.
Sememada bir sema o'zgarishi bilan u butunlay boshqa sememaga o'tib ketishi mumkin. Masalan, yuqoridagi semalardan davriy bo'lmagan» semasini «davriy bo'lgan» semasiga almashtirsak, u o'z —o'zidan jurnal leksemasining sememasiga aylanib ketadi.
Leksemaning semamasini aniqlashda u paradigmadoshlari bilan munosabatlarda tekshiriladi. Deylik_r yuz leksemasi sememasi ochilayotganda, u bet_r aft_r chehra, oraz_r turq, bashara va hokazo leksemalar qurshovida o'rganiladi. kelmoq leksemasi sememasini bormoq, ketmoq va boshqa leksemalar sememalarisiz aniqlab bo'lmaydi.
Lisoniy mohiyat sifatida tushunchaga birinchidan, semema semema tushunchada sifatida sememaning mantiqiy kategoriya munosabati masalasi murakkabdir. Bunda_T birlamchimi yoki tushuncha, ikkinchidan, qay tarzda aks etadi degan munozaralarda ko'zga tashlanadi. Tilshunoslikda sememaga mimosabatda ikki yo'nalishni farqlash lozim bo'ladi:
a