O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti “Tasdiqlayman” o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

Oraliq miya uchinchi qorincha atrofida katta miya yarim sharlari chegarasida joylashgan. Oraliq miya talamus (ko‘ruv do‘mbog‘i) va gipotalamuslardan (do‘mboq osti sohasi) iborat. Ko‘ruv do‘mbog‘i barcha sezuvchi nervlarning po‘stloq osti markazi hisoblanadi. Bu erda organizmning barcha retseptorlaridan impulslar qabul qilinadi va ular katta yarim sharlar po‘stlog‘iga va miya o‘zagining boshqa bo‘limlariga o‘tkaziladi. Talamus oraliq sezuvchanlikning oliy markazi hisoblanadi.
Gipotalamusda 40 dan ortiq turli yadrolar bor. Bu yadrolarning faoliyati vegetativ funksiyalarning boshqaruvi bilan bog‘liq. Ular organizmda moddalar va energiya almashinuvini boshqaradi. Gipotalamus tana haroratini doimo bir me’yorda (36,6-37,0°S) saqlab turadigan termoregulyasiya markazi hisoblanadi. To‘yinish va ochlik markazlari ham shu erda joylashgan. Gipotalamusning gipofiz bilan bog‘lanishi endokrin tizimi ustidan nerv nazoratini ta’minlaydi. Uning barcha funksiyalari bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘i nazorati ostida bo‘ladi. 13 yoshda oraliq miyaning o‘lchami kattalarnikidek bo‘ladi.
Miyacha bevosita bosh miya katta yarim sharlari ensa bo‘laklari ostida, miyaning IY qorinchasi ustida joylashgan bo‘lib, u ikkita miyacha yarim sharlaridan, miyacha oyoqchalaridan va chuvalchangsimon o‘simtadan tashkil topgan. Miyachadan shu oyoqchalari orqali markaziy nerv tizimining barcha bo‘limlariga va periferiyaga impulslar yuboriladi. Miyacha bolalarda bir oz yuqoriroqda joylashgan bo‘lib, bosh miya qutisini ensa qismini to‘ldirib turadi. YAngi tug‘ilgan bola miyachasining vazni 20,5-23 g, 6 oylik bolada 62-65 g bo‘ladi. Miyachaning oq moddasi kulrang moddasiga nisbatan tez rivojlanib, 7-8 yoshdan keyin uning o‘sishi tugallanadi.
Miyacha muskullarning qisqarishini va harakatlar taranglashishini boshqaradi. Tana holati haqidagi vestibulyar, ko‘ruv, eshituv va proprioretseptorlardan keladigan axborot miyachaga borib, uyg‘unlashadi, natijada skelet muskul harakatlarining silliqligi ta’minlanadi. Katga yarim sharlar miyacha faoliyatini hamda miyachadagi vegetativ funksiyalarni boshqaradi. Harakatlarni muvofiqlashtirish, muskullar tarangligini idora qilish, tana vaziyati va muvozanatini saqlash, ya’ni aniq va nozik murakkab harakatlarni boshqarish funksiyalarini miyacha idora etadi.