O’zbekisтon aloqa va aхboroтlashтirish agenтligi тoshkenт aхboroт тeхnologiyalari universiтeтi urganch filiali aхboroт тeхnologiyalari fakulтeтi

Tezkor xotirani bufer bilan boshqarish

MBBT odatda ancha katta hajmdagi Ma’lumotlar bazasi bilan ish yuritadi. Bu hajm odatda tezkor xotiraning mumkin bo‘lgan hajmidan yetarli darajada katta bo‘ladi. Ma'lumki, agar ma'lumotlarning biror elementiga murojaat qilish kerak bo‘lsa tashqi xotira bilan aloqa o‘rnatiladi, lekin barcha tizim tashqi xotira qurilmasi tezligida ishlaydi. Bu tezlikni oshirishning amaliy yagona usullaridan biri bu operativ xotiraga ma'lumotlarni buferizatsiya qilishdir.

• 
  Tranzaksiya bilan boshqarish
  

Tranzaktsiya – bu qaralayotgan MBBT ma’lumotlar bazasi ustida ketma-ket operatsiyalarni bajara olishidir, ya'ni ma'lumotlar bilan monipulyatsiya qilib ketma-ket operatsiyalar yordamida MBBTga ta'sir etishdir. Tranzaktsiya ma'lumotlar bazasini bir butun holatdan ikkinchi bir butun holatga o‘tkazadi, yoki agar ma'lum sababga ko‘ra tranzaktsiyaning biror holati bajarilmaydigan bo‘lsa yoki tizimda biror xatolik yuz bersa, ma'lumotlar bazasi boshlang‘ich holatiga qaytadi. Ma’lumotlar bazasining mantiqiy butunligini quvvatlash uchun tranzaktsiya tushunchasi kerak bo‘ladi.

• 
  Jurnalizatsiya
  

MBBT ga bo‘lgan asosiy talablardan biri bu tashqi xotirada ma'lumotlarning ishonchli saqlanishidir. Ma'lumotlarning ishonchli saqlanishi deganda har qanday apparatli yoki dasturli to‘xtab qolishdan (sboydan) keyin MBBTda ma’lumotlar bazasining oxirgi holatini qayta tiklashi tushuniladi. Odatda apparatli to‘xtab qolish holati ikki xil bo‘ladi: yengil to‘xtab qolish, ya'ni bunda kompyuter ishlashi kutilmaganda to‘xtashi (masalan, elektr toki manbaining o‘chishi), ikkinchisi qattiq to‘xtab qolish, bu tashqi xotirada ma'lumotlarning yo‘qolib ketishi bilan xarakterlanadi. Dasturli to‘xtab qolishlarga quyidagilarni keltirish mumkin: MBBTning to‘satdan buzilishi bilan ishni tugatishi yoki foydalanuvchi dasturining avariya bilan tugallanishi bo‘lib natijada ayrim tranzaktsiyalar tugallanmasdan qoladi. Har qanday holda ham ma’lumotlar bazasi qayta tiklash uchun qo‘shimcha ma'lumotlarni joylashtirish kerak. Boshqacha qilib aytganda ma’lumotlar bazasida ma'lumotlarning butunligini saqlash uchun saqlanadigan ma'lumotlarning to‘liqligi talab qilinadi. Ma'lumotlarning ishlatilayotgan qismi qayta tiklanishi uchun alohida ishonchli saqlanishi lozim. Bunda to‘liq ma'lumotlarni quvatlash uchun keng tarqalgan usullardan biri ma’lumotlar bazasining o‘zgartirish jurnalini olib borish usuli ishlatiladi.
3. Ma’lumotlarni qayta ishlash uchun to‘plamlar nazariyasi ishlatiladi (birlashma, kesishma, farqlash, dekart ko‘paytma). Matematikadan ma’lumki har qanday ma’lumotlarni tasvirlash ikki o‘lchovli maxsys turli bog‘lanishli -relyatsion jadvallar to‘plamiga keladi.

Relyatsion model ma’lumotlarining eng kichik birligi – bu model ma’lumotlar qiymati uchun alohida atamardir.

Bir xil turdagi atomar qiymatlar to‘plamiga domen deyiladi. Masalan, Reys nomeri domeni – butun musbat sonlar to‘plami.

Domen ma’nosi quiyidagilardan iborat. Agar ikki atribut qiymatlari bir domendan olingan bo‘lsa, unda bu ikkita ishlatiladigan atributlarni taqqoslash ma’noga ega. Agar ikkita atribut qiymatlari har xil domenlardan olingan bo‘lsa, ularni taqqoslash ma’no bermaydi. Masalan, reys nomeri bilan chipta narxini solishtirish mumkinmi.

Munosabat - bu to‘plamlardir. To‘plam esa ta’rif bo‘yicha mos elementlarni o‘ziga olmaydi. Aytaylik R munosabat A1,A2,..,An atributlarga ega. Aytiladiki, R munosabat atributlar to‘plami K=(Ai,Aj,..,Ak) kalit bo‘lishi mumkin qachonkim ikkita vaqtga bog‘liq bo‘lmagan shart bajarilsa. Munosabat D1,D2,..,Dn domenlarda (ularning bari har xil bo‘lishligi shart emas) sarlavha va tanadan iborat bo‘ladi.

Sarlavha A1,A2,..,An fiksirlanga atributlar to‘plamidan iborat bo‘lib, ular bilan, y’ani Ai atributlar va ularni aniqlovchi Di domenlar orasida o‘zaro bir xil moslik mavjud.

Tana vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchi kortejlar to‘plamidan iborat bo‘ladi. Bu yerda o‘z navbatida kortrej juft atributlar qiymatlari (Ai:Vi), (i=1,2,..,n) iborat bo‘ladi.