O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

5.7- rasm.	I = Iist + Iv.
Voltmetr yordamida	o‘lcha-
	nadigan kuchlanish:
Uv = Iist · Rist = (I — Iv) · Rist.		(2)

1. 
   va (2) formulalardan ko‘rinib turibdiki, volt-metrdan o‘tayotgan tok I_v qancha kichik bo‘lsa, o‘lchangan kuchlanish o‘zining haqiqiy qiymatiga shuncha yaqin bo‘ladi. Voltmetrdan o‘tayotgan tok:
   

^U

I = .

Agar R®¥ bo‘lsa, I_v =^U_¥ = 0 yoki R₂ >> R_ist. Demak, voltmetrning o‘lchash sxemasi ana shu

shartni qanoatlantirishi kerak.

5.7. Quvvat va elektr energiyani o‘lchash
O‘zgarmas tok zanjirida quvvatni voltmetr va ampermetr yordamida o‘lchasa bo‘ladi. Buning uchun tok va kuchlanishni bir vaqtning o‘zida o‘lchab, ularni ko‘paytirish kifoya.
Bir fazali o‘zgaruvchan tok zanjirida aktiv quvvat quyidagicha aniqlanadi (5.8- rasm).
P = U · I · cosj.

Quvvat elektrodinamik o‘l-chash mexanizmi asosida ish-langan vattmetr bilan o‘lcha-

kir ist nadi. Bu o‘lchash asbobining tok chulg‘ami elektr sxemasiga ampermetr kabi ketma-ket, kuchlanish chulg‘ami voltmetr

5.8- rasm. kabi parallel ulanadi.

66

Fazalar siljishini asbobning o‘zi hisobga oladi. Òok va kuchlanish chulg‘amlari hosil qiladigan elektromagnit maydonlarni moslashtirish uchun har bir vattmetrda tok va kuchlanish chulg‘amlarining boshi va oxiri, al-batta, yulduzcha bilan belgilanadi.
Vattmetr bir bo‘limining qiymati quyidagi formu-ladan topiladi:

• 
  ₌^UN^×IN _, j_N
  

bunda U_N — vattmetrning nominal kuchlanishi, as-bobning ko‘rsatishi; I_N — vattmetrning nominal toki, asbobning ko‘rsatishi; j_N – asbobning maksimal bo‘lim-lari soni.

Agar uch fazali simmetrik iste’molchining quv-vatini o‘lchamoqchi bo‘lsak, bitta fazaning quvvatini uchga ko‘paytirish kifoya (5.9- rasm, a). Agar uch fazali nosimmetrik iste’molchi bo‘lsa, har bir faza vattmetr bilan alohida o‘lchanishi lozim (5.9- rasm, b).
Uch fazali iste’molchilarning quvvatini ikkita vatt-metr bilan ham o‘lchab bo‘ladi. Shunday imkoniyat mavjudligini isbot qilamiz. Har uchala faza quvvatlari:

16. 
    = P_A + P_B + P_C = U_AO · I_A · cos j_f + U_BO · I_B · cos j_f +
    

+ UCO · IC · cos jf .

(1)

Uch fazali zanjirda nol sim bo‘lmagan holda Kirxgof qonuniga asosan:

I+I+I=0.

Bu ifodadan:

IB = – (IA + IC).

(2)

a)	5.9- rasm.	b)

67

Bu ifodani (1) formulaga kiritamiz:

16. 
    = U_AO + I_k · cosj_f — U_BO(I_A + I_C) + U_CO · I_C · cosj_f . Quyidagi ifodalarni hisobga olib, qayta yozamiz:
    

U_AB = U_AO – U_BO; U_CB = U_BO – U_CO;

16. 
    = U_AB· I · cos b₁ + U_CB·I_C· cos b₂ .
    

Liniya kuchlanishlari va faza toklarining, mos ra-vishda, siljish burchaklari:

b_i = U_AB I_A; b₂ = U_CB · I_c.
Shu formulaga asosan ikkita vattmetrni kuch-
lanishlar U_AB va U_CB ga va toklar I_A, I_C ga ulaymiz
(5.10- rasm). Bu ikkita vattmetr uchala faza quvvatini ko‘rsatadi.