O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

Elektr tokini o‘lchash. Òokni o‘lchaydigan asbob ampermetr deb ataladi. Bu asbob elektr zanjiriga ketma-

64

^kir ist kir ist

1. 
   5.6- rasm.^b)
   

ket ulanadi. Demak, o‘lchanadigan tok asbobning chulg‘amidan o‘tadi.

Yuqorida aytganimizdek, har bir o‘lchash asbobi xatoliklarga yo‘l qo‘yadi. Òok Om qonuniga asosan, ampermetr zanjirga ulanmaganda, quyidagicha aniq-lanadi (5.6- rasm, a):

I=^U.




^Rist
Ampermetr zanjirga ketma -ket ulanganda tokning kattaligi birmuncha kamayadi, chunki maxrajda yana bir qarshilik — o‘lchash mexanizmi chulg‘amining qar-shiligi kiritiladi va endi tok quyidagicha aniqlanadi (5.6- rasm, b):
U

^{I =} R_ist +R_A ^.

Demak, o‘lchash asbobining elektr zanjiriga ula-nishi xatolikka olib kelyapti. Shu xatolikni iloji bori-cha kamaytirish uchun, ampermetrning ichki qarshili-gi nolga intilishi kerak, boshqacha qilib aytganda, bu qarshilik iloji boricha kichik bo‘lib, hech bo‘lmasa

quyidagi shart bajarilishi kerak: R ® 0 yoki R_A<<R_ist.
Ya’ni ampermetrning ichki qarshiligi iste’molchining qarshiligidan ancha kichik bo‘lishi shart. Ampermetrning o‘lchash sxemasi ana shu shartni bajaradi.
Kuchlanishni o‘lchash uchun zanjirning kuchlani-shi o‘lchanadigan qismiga voltmetr parallel ulanadi. Avvalgidek, zanjirga voltmetr ulanmagan holatni ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, iste’molchi qarshiligi ulangan zanjir qismining kuchlanishini o‘lchash lozim bo‘lsin. O‘lchanadigan kuchlanish (5.6- rasm):

65

U = I · Rist.

(1)

Endi voltmetrni zanjirning shu qismiga parallel ulaymiz

kir _ist (5.7- rasm). Kirxgofning birinchi qonuniga asosan: