O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

7.5. O‘zgarmas tok generatorining tenglamasi va aylanish momenti
Generatorning yakor zanjiri uchun Kirxgofning ik-kinchi qonuniga binoan elektr muvozanat tenglamasini yozamiz:

U = E – I_ya·R_ya; E = U_G + I_ya·R_ya.
Bu tenglama generatorning asosiy tenglamasi de-yiladi. Òenglamada E = C · n · Ô;
U_G = C · n · Ô – I_ya · R_ya.
Agar uyg‘otish toki I_u= Ô yoki yakorning ayla-nish tezligini ravon (silliq) o‘zgartirsak, generatorning kuchlanishi va demak, iste’molchining toki I_i = I_ya ham ravon o‘zgartiriladi.
Asosiy tenglamaning har ikki tomonini yakor tokiga ko‘paytirsak U_G· R_ya = E · I_ya –I_ya² · R_ya yoki quvvat R_E = P₂ – DP_ya, bunda P_E — generatorning elektromagnit quvvati, P₂ — iste’molchining quvvati, DP_ya — yakordagi quvvat isrofi. Generatorning elektromagnit momen-
ti: M = ^P_w^E . Bu moment generatorning yuqoridagi tashqi mashina yordamida hosil qilinadigan momentga nisbatan tormozlovchi momentdir. Elektromagnit moment, yakorning EYK formulasini hisobga olsak: M_E= C₁ · Ô · I₂ , bunda C₁ — o‘zgarmas kattalik.

Demak, generator momenti magnit oqimi va yakor tokiga proporsional ekan.

92

7.6. O‘zgarmas tok generatorlari
Generatorlar uyg‘otish usuliga ko‘ra ikki turga bo‘-linadi:

1. 
   Uyg‘otish chulg‘ami tashqi o‘zgarmas tok man-bayiga ulangan generatorlar. Bunday generatorlar mus-taqil uyg‘otish chulg‘ami generatorlari deyiladi (7.7-rasm, a) Yuqorida generator bu turining sxemasi va salt yurish xarakteristikasini (egriligini) ko‘rib chiqqan edik (7.6- rasm).
   

2. 
   O‘z-o‘zini uyg‘otish generatori. Bunday gene-ratorlarning uyg‘otish chulg‘ami shu generatorning o‘zidan tok oladi. Bunda generatorni uyg‘otish uchun yakorning o‘zagidagi qoldiq magnit maydondan foy-dalaniladi.
   

O‘z-o‘zini uyg‘otish generatorlari 3 xil bo‘ladi: a) parallel uyg‘otishli generator. Bunda generatorni

uyg‘otish uchun chulg‘amlar parallel ulanadi. Bu chulg‘amning qutblari 7.6- rasm, b da PUCH harflari bilan belgilangan;
b) ketma-ket uyg‘otishli generator. Bunda uyg‘otish chulg‘ami (KUCH) yakorga ketma-ket ulanadi. Bu chulg‘am 7.7- rasmda KUCH harflari bilan belgilangan; d) aralash uyg‘otishli generator. Bunda generator-ning ikkita uyg‘otish chulg‘amining biri yakorga parallel, ikkinchisi ketma-ket ulanadi (7.8- rasm). Bu chul-g‘amlar mos ravishda parallel va ketma-ket ulangan
uyg‘otish chulg‘amlari deyiladi.

O‘z-o‘zini uyg‘otish gene-
ratorlarida, yakor nominal ay-
lanish tezligi bilan qoldiq magnit
oqimini kesib o‘tganda, yakorda
kichik qiymatli EYK, shuning-
dek, uyg‘otish toki oqa boshlay-
di. Uyg‘otish toki nominal qiy-		o‘
matgacha o‘sib boradi. Generator