O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

8.4. Elektr ta’minoti tizimining texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari
Hozirgi bozor iqtisodiyoti tobora rivojlanib borayot-gan vaqtda iqtisodiy ko‘rsatkichlar katta ahamiyatga ega.
Iqtisodiy ko‘rsatkichlarni chuqur o‘rganish talab etiladi. Elektroenergetikada iqtisodiyotning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilar:

1. 
   Kapital mablag‘ K bilan belgilanadi. Davlat va boshqa muassasalar, xorijiy banklar va shaxsiy mab-lag‘lar hisobidan shakllanuvchi mablag‘ bo‘lib, in-shootlar, ya’ni elektr uzatish liniyalari, stansiya, pod-
   

106

stansiya va boshqa elektroenergetika inshootlari qurili-shiga sarflanadi.

2. 
   1 kW · soat elektr energiyasining narxi b bilan belgilanadi.
   

2. 
   Elektr tarmoqdan yil davomida foydalanishning umumiy xarajatlari, I bilan belgilanadi.
   

2. 
   Elektr energiyasi tannarxi b₀ bilan belgilanadi.
   

2. 
   Ziyon. Elektr bilan ta’minlash uzilganda sanoat korxonasi ko‘rgan ziyon U bilan belgilanadi.
   
3. 
   Elektr stansiya, EUL, podstansiyalar xarajat-larining sof daromad hisobidan qoplanadigan vaqt Ò₀ bilan belgilanadi.
   

Elektr sistemaning kapital mablag‘i uning tashkil qiluvchilari, ya’ni elektr stansiya, podstansiya, EUL ning kapital mablag‘laridan iborat.

^Kel.sist ^{= K}el.st ^{+ K}p.st ^{+ K}EUL ^{+ K}taqs. uskun^.
Ko‘pincha, taqsimlash uskunalari deganimizda elektr podstansiya tushuniladi. Lekin ayrim hollarda taqsimlash uskunalari alohida quriladi.
Elektr sistema inshootlaridan yil davomida foyda-lanish xarajatlari (ýêñïëóàòàöèîííûå ðàñõîäû). Bu kattalik quyidagi tashkil qiluvchilardan iborat:

8. 
   =H₁ +H₂+DH,
   

bunda H₁ — inshootdan foydalanishdagi xarajatlar, ya’ni joriy ta’mirlash va xizmatchilarning maoshi; H₂ — renovatsion xarajatlar, ya’ni fizika va ma’naviy jihat-dan eskirgan uskunalarni almashtirish uchun sarflana-digan xarajatlar:

H₁ = a₀ · K,
bunda: a₀ — ma’lumotnomalardan olinadigan koeffi-tsiyent; K — kapital mablag‘.
Hali foydalansa bo‘ladigan, lekin texnik ko‘rsatkich-lari iqtisodiy talablarga javob bermaydigan asbob-usku-

107

nalar ma’naviy eskirgan deyiladi. Fizik jihatdan eskir-ganlari foydalanib bo‘lmaydigan uskunalardir:
H₂ = a₁ · K,
bunda a₁ — ma’lumotnomalardan olinadigan koef-fitsiyent.
Elektr tarmoq isrofining qiymati:
DH = DA · b₁,
bunda DA — elektr tarmoqda, ya’ni elektr uzatish lini-yalarida va transformatorda isrof bo‘lgan elektr energiya miqdori; b₁ — 1 kW · soat elektr energiyasi miqdori.
Òransformatorlarda va elektr uzatish liniyalaridagi elektr energiyasi isrofining ifodasini avvalgi boblarda tahlil qilgan edik.
Ikki va undan ortiq elektr tarmoq yoki sanoat korxonasining elektr ta’minot tizimini tuzish variant-lari orasida, yuqorida ko‘rib chiqqan sxemalar asosida, eng arzoni quyidagi ifoda asosida topiladi:
Z=E ·K+H+Ó,
bunda: Z — barcha xarajatlarning keltirilgan qiymati;
1

E = _Ò0 – samaradorlik koeffitsiyenti. Bu koeffitsiyent

sof daromad hisobidan kapital xarajatni qoplash vaq-tiga teskari proporsionaldir. Agar Ò₀ — 6 yil bo‘lsa,

1

^{E =} _Ò0 + = 0,12. Elektr tarmoqlaridan foydalanishda eng muhim narsa bu isrofni kamaytirishdir.

108

IX BÎB. ELEKÒRONIKA VA ELEKÒRON ÒUZILMALAR ASOSLARI