O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

7.1. Asinxron dvigatellarning tuzilishi va ishlash prinsiði
Elektr mashinalar vazifasiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi. Birinchi xil mashinalar mexanik energiyani elektr ener-giyaga aylantirib beradi. Bu mashinalar elektr gene-ratorlar deyiladi. Bug‘ yoki gaz turbinalari, ichki yonuv dvigatellari (masalan, dizel) generatorlarini harakatga keltiradigan birlamchi mexanik energiya manbayi bo‘lib hisoblanadi. Generatorlar, asosan, elektr stansiyalarida ishlatiladi. Elektr energiyasini mexanik energiyaga ay-lantirib beradigan ikkinchi xil elektr mashinalar dviga-tellar (motorlar) deyiladi. Elektr dvigatellar xalq xo‘jali-gining deyarli hamma sohasida ishlatiladi.
Generatorlar ishlab chiqaradigan yoki dvigatellar iste’mol qiladigan tok turi jihatidan o‘zgaruvchan tok generatori yoki dvigateli deyiladi. Barcha elektr mashi-nalari qaytuvchanlik xossasiga ega, ya’ni qaytar jara-yonda ishlay oladi. Masalan, elektr dvigatel generator rejimida, generator esa dvigatel rejimida ishlashi mum-kin. Quyida o‘zgaruvchan elektr mashinalarining bir turi — asinxron dvigatellarni ko‘rib chiqamiz.
Asinxron motorlar (asinxron dvigatel) elektr ener-giyasini mexanik energiyasiga aylantirib beradi. Bu dviga-tellar konstruksiyasining soddaligi, arzonligi, ishda ishonchliligi sababli sanoat, qishloq xo‘jaligi va xalq xo‘-jaligining barcha sohalarida keng qo‘llaniladi. Har qanday elektr mashinalari kabi asinxron dvigatel generator rejimida ham ishlashi mumkin. Avvallari asinxron dviga-telning generator rejimida ishlashi iqtisodiy-texnik jihat-dan maqsadga muvofiq emas, deb hisoblanar edi. Ammo keyingi yillarda o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlar, asinxron mashinalarning generator sifatida ishlatilishi qator af-

81

stator
chulg‘ami

rotor
chulg‘ami

a)