«пайвандлаш» ЙÛналиши бûйича û+ув амалиёти +Ûлланмаси

---

PAYVANDLASHNING ASOSIY USLUBLARI FANIDAN 
 
6-amaliy mashg’ulot 
Mavzu: Payvand yoyining ta’minlovchi manbalarining 
 belgilanishini o’rganish 
Ishdan maqsad
: Payvand yoyining ta’minlovchi manbalarining belgilanishini 
o’rganish. 
 

---

 
 

---

 

---

 
 
 

---

Payvandlash yoyi manbalarining tasnifi 
Payvandlash yoyini ta’minlaydigan manbalar quyidagi belgilariga qarab 
tasniflanadi: 
1. Tok turi bo‘yicha — o‘zgaruvchan tok (payvandlash transformatorlari) va 
o‘zgarmas tok (o‘zgartirgichlar, agregatlar va to‘g‘rilagichlar) manbalari. 
2. Tashqi tavsifi bo‘yicha — tik pasayuvchan, o‘zgarmas, o‘suvchi va 
aralash volt-amper tavsifli. 
3. Bir yo‘la ta’minlaydigan postlari bo‘yicha bir va ko‘p postli manbalar. 
4. Yuritmasining xarakteri bo‘yicha — elektr yuritmali va mustaqil yuritmali 
(ichki yonuv dvigatelidan ishlaydigan) manbalar. 
5. Yoyning yonish xususiyatlari bo‘yicha — erkin yonuvchi va siqiq yoy 
bilan payvandlashga mo‘ljallangan manbalar. 
6. O‘rnatilishi va montaj qilinish usullari bo‘yicha — statsionar va ko‘chma. 
7. Ishlash uslubi va konstruktiv taxt qilinishi bo‘yicha — magnit normal 
sochiladigan (alohida reaktiv chulg‘amli va umumiy magnit o‘tkazgichli) va 
magnit sochilishi oshirilgan (qo‘zg‘aluvchan magnit shuntli va qo‘zg‘aluvchan 
chulg‘amli) payvandlash transformatorlari; kremniy yoki selenli ventillar bilan 
jihozlangan payvandlash to‘g‘rilagichlari; mustaqil magnitlovchi va ketma-ket 
ulangan magnitsizlovchi chulg‘amlari bo‘lgan ajratilgan o‘zgartirgichlar; ichki 
yonuv dvigatelli agregatgeneratorlar. 
8. Vazifasi bo‘yicha — qo‘lda yoy yordamida payvandlash, flus qatlami 
ostida avtomatlashtirilgan va mexanizatsiyalashtirilgan usulda, himoya gazlari 
muhitida payvandlash uchun mo‘ljallangan, plazma yordamida kesish va 
payvandlash, elektr- shlak usulida payvandlash uchun mo‘ljallangan manbalar va 
maxsus ishlarga mo‘ljallangan tok manbalari (uch fazali payvandlash, ko‘p yoy 
bilan payvandlash uchun).
Elektr-payvandlash jihozlarining belgilanishi yagona tuzilishiga ko‘ra 
jihozlarning belgilari harfli va raqamli qismlardan iborat bo‘ladi. Birinchi harf — 
buyumning tipi (Б
 
— to‘g‘rilagich, 
Т 
— transformator, 
Г 
— generator, 
У 
— 
ustanovka); ikkinchi harf —payvandlash turi (
Д 
— yoyli, 
П 
— plazmali); uchinchi 
harf — payvandlash usuli (
Г 
— himoya gazlari muhitida, 
Ф 
— flus qatlami ostida, 
У 
— universal manbalar), uchinchi harf qo‘yilmagan bo‘lsa, elektrodlar bilan 
qo‘lda yoy yordamida payvandlashni bildiradi; to‘rtinchi harf — manbaning 
vazifasini bildiradi (
M
— ko‘p postli payvandlash uchun, 
И 
— impulsli 
payvandlash uchun). Harflardan keyingi ikkita yoki bitta raqam yuzlab amper 
hisobida nominal payvandlash tokini, keyingi ikkita harf buyumning registratsiya 
nomerini, keyingi harflar qaysi muhitga mo‘ljallab ishlanganligini bildiradi (
Т 
— 
tropik iqlimli zonalarda ishlatish uchun, 
У 
— mo‘tadil iqlimli, 
ХЛ 
—sovuq iqlimli 
zonalarda ishlatish uchun); navbatdagi raqam joylashtirish kategoriyasini bildiradi 
(
1 
— ochiq maydonda, 
2 
— pritseplarda, avtomobil kuzovlarida, 
3 
— tabiiy 
shamollatiladigan xonalarda, 
4 
— majburiy shamollatiladigan va isitiladigan 
xonalarda, 
5 
—o‘ta nam xonalarda. Masalan, ВДГМ—1601Т ning ta’minlash 
manbayi quyidagicha izohlanadi: himoya gazlari muhitida payvandlashda 
ishlatiladigan to‘g‘rilagich, ko‘p postli, payvandlash toki 1600 A, buyumning 
ro‘yxatga olingan nomeri 01, tropik iqlimli zonalarda ishlatish uchun 

---

mo‘ljallangan, joylashtirilish kategoriyasi 
2
, ya’ni pritseplarga yoki avtomobil 
kuzoviga o‘rnatiladi.
Payvandlash yoyining 
ta’minlovchi manbalarining belgilanishida
(8.1-rasm) 
birinchi xarf, ta’minlovchi manbani tipini: T - transformator, В - kuchaytirgich, П 
– o’zrartirch, У - moslama. Ikkinch xarf – payvandlash ko’rinishi: Д - yoyli, П – 
plazmali. Uchinchi xarf – payvandlash turi: Ф – flyus ostida, Г – ximoya gaz 
muxitida, У – universal ko’rinisda, va boshqa ko’rinishlarda: М – koppo’stl, И – 
implusli payvanlash uchun.. To’rtinchi xarf esa dastaki payvandlashni bildiradi. 
Xarfdan keying birinch raqam – nominal payvanlash tokini, oxirgi ikkita belgi – 
GOST bo’yica belgilanishini. Oxirgi xarf va raqam климатическое исполнение: 
У - умеренный, Т - тропический, М - морской климат.
 
8.1-rasm. 
Payvand yoyining ta’minlovchi manbalarining belgilanishi