O‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘zbek terminologiyasi fanidan ma’ruza matnlari

O‘zbek tilida o‘zlashtirma qo‘shma terminlar haqida gap bo‘lishi mumkin emas. N. Mamatov biologiya, gidroliz, polimer tipidagi terminlarni to‘la etimologik qo‘shma so‘zlar deb, yuqoridagilarni esa yarim etimologik qo‘shma so‘zlar deb ataydi. Turli tillarga mansub so‘z birliklaridan hosil bo‘lgan (gibrid) qo‘shma terminlar. Bunda, yuqorida aytib o‘tganimizdek ikkita boshqa-boshqa qatlamlarga oid so‘zlarning o‘zaro kompozitsiyasidan qo‘shma terminlar yasaladi. Bu usulda hosil qilingan yangi terminlar keyingi paytlarda «duragay qo‘shma so‘zlar» yoki gibrid terminlar nomi bilan yuritilmoqda. Biroq «gibrid terminlar» atamasi o‘zbek tilidagi tarkibida ruscha-baynalmilal termin elementlar bo‘lgan qo‘shma terminlarga nisbatangina qo‘llanmoqda. Gibridlik-ning boshqa, ya’ni turkiycha + forscha, arabcha + forscha, arabcha + turkiycha va boshqa tiplariga nisbatan mazkur termin ko‘pchilik hollarda qo‘llanmaydi. Shuni ham aytish kerakki, turkiy (o‘zbekcha) so‘zlar bilan arabcha yoki forscha leksemalar qo‘shilishidan yuzaga kelgan gibrid qo‘shma terminlar terminologik sistemalarga, asosan, tayyor holda umumadabiy tildan o‘zlashtirilgan. Ruscha-baynalmilal termin elementlar bilan turkiy (o‘zbekcha), arabcha yoki forscha leksemalarning birikuvidan yasalgan gibrid qo‘shma terminlar, aksincha, terminologik sistemalardan umumadabiy tilga o‘zlashib, uni boyitib borayotgan, umumadabiy til uchun neologist hisoblangan leksik bazadir. Qo‘shma terminlarning ushbu ko‘rinishi nisbatan yangiligi, yasalishidagi o‘ziga xosligi jihatidan qiziqarlidir. Shuning uchun uni alohida ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir.

Nazorat savollari:

1. Qo‘shma so‘zlar va qo‘shma terminlar haqida.

2.Qo‘shma so‘z va terminlarning mushtarak va farqli jihatlari

xususida.

3. Qo‘shma terminlar hosil bo‘lishining manbalari.

Adabiyotlar:
1.Madvaliyev A. O‘zbek terminologiyasi va leksikografiyasi masalalari. –Toshkent: O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2017. –B. 34-53.
2. Madvaliyev A. Qo‘shma terminlarning xususiyatlari va ularni tartibga solish masalalari // O‘zbek tili ilmiy-texnikaviy terminologiyasini tartibga solish prinsiplari. –Toshkent: Fan, 1991, - B.47-66