Ozbek tili

 

Ko‘makchi  fe’lli so‘z qo‘shilmasi 

Nutqimizda  ikki  yoki  undan  ortiq  fe’ldan  iborat  birliklar  ham  qo‘llaniladi.  Ular 

tarkibidagi  asosiy  ma’noni  ifodalovchi  qism  yetakchi  fe’l,  uni  to‘ldirib,  izohlab  keladigan 

qism  esa  ko‘makchi  fe’l  hisoblanadi:  o‘qib  chiqdi  (o‘qib  –  yetakchi,  chiqdi  –  ko‘makchi 

fe’l).  Bunday  qo‘shilmalar  ko‘makchi  fe’lli  so‘z  qo‘shilmasi  (ayrim  darsliklarda  fe’lning 

analitik shakli) deb yuritiladi. 

O‘zbek  tilida  butunlay  ko‘makchi  fe’lga  aylangan  birorta  ham  fe’l  yo‘q.  Ayrim 

mustaqil  fe’llar  ko‘makchi  fe’l  vazifasida  qo‘llanib  turli-tuman  ma’nolarni  ifodalashga 

xizmat qiladi: 

1.  Harakatning  to‘satdan  yuzaga  kelganligi:  bo‘lib  qoldi,  taqillab  qoldi,  ko‘rib 

qoldi, aytib qo‘ydi. 

2. Harakatning davomiyligi: aytib turdi, o‘qib berib turdi, qarab-qarab turdi. 

3.  Harakatning  tugallanganligi:  o‘qib  chiqdi,  aytib  bo‘ldi,  so‘zlab  berdi,  turtib 

qo‘ydi va hokazo. 

Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi tarkib jihatidan turlicha shakllanishi mumkin: 

1. Ko‘makchi fe’l birdan ortiq bo‘lishi mumkin: aytib berib turdi. 

2.  Yetakchi  va  ko‘makchi  fe’l  o‘rtasida  yuklama  kelishi  mumkin:  kechikib  ham 

qolibman. 

3.  Yetakchi  qism  juft  va  takroriy  so‘zga  teng  bo‘lishi  mumkin:  qizarib-bo‘zarib 

ketdi, baqirib-baqirib tashladi. 

4. Yetakchi fe’l uyushib kelishi mumkin: yaqinlashib, do‘stlashib qoldi.