O`zbek tili va adabiyoti kafedrasi аrеаl lingvistikа fanidan mаgistrаturа 1-kurs uchun

Innovatsiya markazi – U yoki bu til, yoki sheva hodisasining markazi. Masalan: “-din”ning asl markazi uyg‘ur tili tarqalgan territoriya bo‘lib, u o‘sha innovatsiya markazidan o‘zbek shevalariga tarqalgandir. Yoki “-ning” qo‘shimchasining innovatsiya markazi qipchoq shevalari hisoblanadi, sekin-asta ulardan boshqa tip shevalarga o‘tib bormoqda.


Irradiatsiya – lotin tilidan olingan bo‘lib, irradiare – “nur taratmoq”, “yog‘dulantirmoq” ma’nolarini anglatadi. Termin aslida fizika sohasiga oid bo‘lib, areal lingvistikada muayyan til yoki shevaning boshqa areallarga tarqalish hodisasini bildiradi.


Izofonema – turli sheva va lahjalar uchun umumiylik kasb etuvchi tovushlar (fonemalar)ning qo‘llanish areallari nazarda tutiladi. Masalan, “j” lashish hodisasi faqat qipchoq lahjalaridagina mavjud bo‘lmasdan, qorluq lahjasining ham muayyan hududlarida, xususan, Qashqadaryo, Surxondaryo lingvistik areallarida ham kuzatiladi. Mazkur hodisani (ya’ni “j” lashishni) o‘sha areallarning izofonemasi yoki fonetik izoglossasi deb hisoblash mumkin.


Izoleksema – atama turli dialektlarda bir-biriga yaqin shakllarga ega bo‘lgan leksik birliklarning tarqalish arealini anglatadi. Mahalliy dialektal xususiyatlar: arxaizmlar, neologizmlar, dialektizmlar, turli tillarga oid elementlar va boshqa qismlarni o‘z ichiga oladi.


Intensoinal takson – ma’nosi nutq jarayonida yuzaga chiqadigan izoglossalarning muayyan arealda tarqalishi.


Informant – ma’lumot beruvchi. Dialektologik ma’lumot kimdan olingan bo‘lsa o‘sha manbani tushunish lozim.


Ikki tilli shevalar – o‘zbek va tojik tilli, o‘zbek va turkman tilli, o‘zbek va qozoq tilli shevalar ikki tilli shevalar hisoblanadi.


Illyustrativ xarakter – to‘plangan materiallar kartalar (atlaslar) shaklida ko‘rgazmalilik kasb etishi.