O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Agar ishqsiz bo‘lsa joni olam,
Tirik qolgaymi bir davroni olam?...
Eshakdek yeb-ichishdan boima xursand,
Mushukdir gar anga ko‘nglungni et band.
Mushuk ishqida gar dilgir erursan,
Ki andin yaxshiroqdir sher erursan...
Odamzod tuxmi o‘lgay donayi ishq, Berar har kimga baxt koshonayi ishq^!l6. (32-h.)
Ishq timsoiining tasvirida ma'lum farqlar bo‘lsa-da, mohiyat har ikkala ijodkorda ham bir-biridan keskin farq qilmaydi. Zotan Qutb Ni- zomiyning “Xusrav va Shirin” dostoni syujetini, qahramonlar obrazini saqlagan.
Nizomiyning yuqoridagi baytlaridagi ishq timsoli tasviri Qutbning “Xusrav va Shirin”ida quyidagicha madh qilinadi:
Kishikim oshiq ermaz, joni yo‘q bil,
Q‘lukni bonnu ter ojunda oqil?!
Agar it ko‘nglina haqi ishqi kirsa,
Kelur ul tilga ketmaz ursa, sursa.
Agar bo‘lmasa oshiq charxi bazrom,
Ne sargardon yurir, qilg‘a(y) erdi orom.
Oshiq bo‘lmasa ushbu yetti qat yer,
Nedin muncha xaloyiq zaxmini yer?!...(33-b)
“Xusrav va Shirin”ning qisqacha mazmuni. Doston Eron shohi Xusrav Parviz bilan Armaniston (Qutbda Ko‘histon) podshohining jiya- ni Shirin orasidagi muhabbat mojarolari to‘g‘risida hikoya qiiadi. Dos­ton xuddi turkiy xalqlar dostonlaridagi singari, farzandsizlik motivi bilan boshlanadi. Qutb dostonining qisqa mazmuni quyidagicha:
No‘shirvon vafotidan keyin uning o‘g‘li Xo‘rmuz otasining taxtiga o'tirib, mamlakatni adolat bilan, otasi o‘matgan qonun-qoidaiar Wyi Ar boshqaradi. U farzandsiz edi. Xo'rmuzd ko‘p qurbonliklar va iilijolar qilib, 0‘g‘ondan bir o‘g‘il so‘radi. Nihoyat, Xo‘rmuzdning xotini o‘g‘il tug'adi. Bola shunday chiroyli ediki, yuzlari quyosh kabi porlar, uning yuziga boqqan odamlaming ko'ngli ravshan tortardi. Shu bois bolaga
"⁶ Parcha quyidagi nashrdan olindi: Nizomiy Ganjaviy. Xusrav va Shirin. Doston. Forsiydan Olimjon Bo'riev laijimasi, Tehron, “Al-Xudo” xalqaro nashriyoti. 2005y. Bundan keyin mazkur nashming sahifasi ko‘rsatiladi. xolos.