O’zbek Adabiyoti tarixi: Eng qadimgi adabiy yodgorliklar

Abulqosim Mahmud az-Zamaxshariy (1075-1144)

  Abulqosim Mahmud ibn Umar ibn Ahmad Jarulloh Zamaxshariy 1075 yilning 19 martida Xorazmning Zamaxshar qishlog’ida qassob oilasida tug’ilgan. Otasi Umar ibn Ahmad machitda imomlik qilgan, onasi taqvodor va dindor ayollardan biri bo’lgan. Zamaxshariy dastlabki ta’limni otasidan olgan, so’ngra Xiva va Buxoro, Xuroson va Isfahon, Bag’dod va Makka madrasalarida tahsil olgan. O’qishni tugatgach, bir qancha vaqt shoh xizmatida kotiblik bilan shug’ullangan. Olim tilshunoslik, adabiyotshunoslik, geografiya, tafsir, hadis, huquq, lug’atshunoslik va boshqa shu kabi sohalarga oid 56 ta asar yozgan. Umrining so’nggi yillarida Xorazmga qaytib kelgan va 1144 yilning 1 aprelida vafot etgan. Zamaxshariyni “Arablar va g’ayri arablar ustozi”, “Jorulloh” (Ollohning qo’shnisi), “Xorazm faxri”, “Adablar peshvosi” va “Butun dunyo ustozi” kabi nomlar bilan atashgan.

  Zamaxshariy arab tili gramatikasiga oid “Al-Muffasal”asarini makka shahrida 1121 yilda yozgan. Bu kitob arab tili gramatikasini o’rganishda muhim qo’llanma sifatida azalda sharqda ham, G’arbda ham shuxrat topgan asarlardan hisoblanadi. Olimning xorazmshoh Alouddavla Abdulmuzzafarga bag’ishlab 1137 yilda yozgan “Muqqadamat –ul- adab”asari besh qismdan iborat bo’lib, otlar, fe’lklar, bog’lovchilar, otlarning turlanishi, fe’llarning tuslanishi haqida  bahs yuritilgan, unda adabiyot nazariyasiga, ayniqsa, badiiy tasvir vositalariga alohida e’tibor berilgan. Ushbu asar fors, chig’atoy (o’zbek), mo’g’ul, turk va boshqa tillarga tarjima qilingan. Manbalarda ko’rsatilishicha, “Muqaddimat-ul-adab”ning chig’atoy (o’zbek) tiliga tarjimasi Zamaxshariyning o’zi tomonidan amalga oshirilgan.
  Asarlari: “Al-Mufassal” (1121), “Muqaddimat-ul-adab” (1137, “Adabiyotga kirish”), “Al-Kashshof” , “Asos al-balog’a” (“Notiqlik asoslari”, lug’atshunoslikka oid), “Tog’lar, manzillar va suvlar”, “Hadislardagi notanish so’zlarni o’zlashtiruvchi”, “Qofiya” va boshqalar

Sarlavha: Re: Abituriyentlarga yordam: adabiyotdan tayyorlov kurslari

Jo'natildi: Robiya dan 27 Aprel 2008, 14:59:12