|
lazurit (ko’k rangli mineral) lardan xam marjonlar qilish keng tarqalgan. Lazuritlar shimoliy Afғo-nistonda ko’p bo’lgani uchun lazurtlar o’sha erdan keltiril-gan va ularga ishlov berish marjonlar yasash Markaziy Osyo-da bo’lgan degan fikrlra mavjud.
Eneolitni so’nggi davrlar Nomozgoh III kompleks (No-mozgoh III ga mansub yodgorliklardan topilgan barcha topil-ma) lari bilan xarakterlanadi. Shuni aytish joizki muta-xassis olimlarimiz tomonidan xozirgacha Nomozgoh II bi-lan III orasidagi vaqtli bo’lsada chegara asosli ravishda aniqlab berilgani yo’q. Ammo Nomozgoh III ni oxiri eradan avvalgi 2750 yil bilan belgilangan. Nomozgoh III davrida ғarbiy va sharqiy orasidagi tafovutlar vujudga kelib, bu-lar sopol idishlarda yaqqol namoyon bo’ladi. Bu xududlarda Nomozgoh tepa va Oltin tepa kabi yirik markazlar shakl-lanadi.
Shuni aytish joizki nafaqat Nomozgoh va Oltin tepa-lar balki ko’plab asosiy eneolit davri yodgorliklari Mar-kaziy Osiyoni Kopetdoғ toғ oldi bilan saxrolari orasida joylashgan bo’lib, ular uzoq yillar davomida ustma- ust Kurilishlar tufayli tepaliklarga aylanganlar. Bu tepa-liklar turkiy tillarda «tepa», «depe»; arablarda «tell»; gruzinlarda «gora», ya`ni toғ; armanlarda esa «blur» deb atalgan. Nomozgoh janubiy Turkmanistondagi Қaaxqa temir yo’l bekatidan 7 km uzoqlikda joylashgan bo’lib, uni mada-niy qatlamini qalinligi 34 m ga etadi. Maydoni esa 70 ga ni tashkil qiladi. Shuning uchun xam bu yodgorlik arxeolog olimlarimiz tomonidan yuqorida ta`kidlaganimizdek 6 ta davrga bo’lib o’rganiladi. Oltin tepa yodgorligi esa janu-biy Turkmanistonning Қaahqa tumaniga qarashli Meana qishloғi yaqinida joylashgan bo’lib, uni balandligi 20 m, maydoni 60 ga.
Nomozgoh III davrida odamlar yashaydigan qishloqlarni xajmi xar xil bo’lib, ular orasida kichiklari o’rtachalari va yiriklari xam mavjud bo’lgan. manzilgohlar ko’p xonali bo’lib, ularni xonalari 20 taga etgan. Ana sha xonalarni ko’pligiga qarab jamoani ancha katta bo’lganini taxmin qi-lish mumkin. Dehqonchilikda juda katta yutuqlar qo’lga ki-ritilib, sun`iy xovuzlar va ilk kanallar vujudga keldi. Sun`iy xovuzlarni satxi 1100 m3 ni tashkil etib, chuqur-liklari 3 m gacha bo’lgan. Shuning uchun xam ular dalalarni bir necha bor suғorish imkoniga ega bo’lganlari tufayli bir yilda ikki marotaba xosil olishlar mumkin bo’lgan. Poda bokishda va uni tarkibida aytarli darajada o’zgarishlar bo’lgani yo’q. podani asosiy qismini xamon qo’ylar tashkil qilgan. Ammo, loydan yasalgan otlarni egar jabduqlari bi-lan ғildirakli aravaga qo’shilgan xolatini aks ettiruvchi o’yinchoqlarni topilishi Nomozgox III davrida xayvonlarni kuchidan yuk tashishga o’tilganini bildiradi. 111-11 chi ming yilliklarda tuyalar xam xonakilashtiriladi.
Metallurgiya soxasida yopiq shakllarda, eritilgan mate-riallardan quyma buyumlar yasash vujudga keladi. YUmaloq shakldagi metall oynalari (yumaloq shakldagi misdan yasal-gan oynani bir tomoni silliqlanib, yaltiratiladi, undan xozirgi zamon oynasiga o’xshab tiniq bo’lmasada, unga qi-ziqqan odam uz aksini ko’radi) iskomalar, to’ғnoғichlar xat-to bilak uzuklar yasash yuqori darajaga ko’tariladi. Shunday qilib metalga ishlov berish va zargarlik ishlari jamoa xu-narmandchiligi darajasiga ko’tariladi. Geoksyurdan kulol-chilik o’choғi (sopol idishlarni pishiruvchi maxsus moslama-ni kulolchilik o’choғi deyiladi). Sopol idishlar qatorida kam bo’lsada mramorlardan yasalgan idishlar xam uchraydi. eng muximi eneolitni oxirlarida toshdan yasalgan muxrlar xam uchraydiki, bu xolat shaxsiy mulklarni paydo bo’la bosh-laganidan dalolat beradi. Avvalgi davrlardagidek ayollar-ni xaykalchalari ko’plab uchraydi. Ammo soqolli erkalarni xam xaykalchalari xam paydo bo’la boshlaydi. Oz bo’lsada er-kaklarni xaykalchalarini vujudga kelishi ota uruғi xuk-mronligini boshlanishidan dalolat beradi. Manzilgohlar-da maxsus maqbaralara uchrab, ularda ko’pchilikni ko’milgani ma`lum. Bu ko’pchilikni dafn etilgan qabrlarda ularni bu-yumlari juda oz bo’lib, ular asosan sopol idishlar va kor-zinalardan iborat.
Shuni aloxida ta`kidlash joizki, eneolit asrini so’nggi bosqichida
Do'stlaringiz bilan baham: |
