|
guvoxi bo’lami». Shuniigdek Anov P Nomozgoh P ga barobar bo’lib, Anov III esa Nomozgoh III, IV, V va VI ga ten-gdir. Anov IV ilk temir davriga mansubdir. Mutaxassisla-rimizni xulosalariga ko’ra Nomozgoh 1 ilk eneolit, Nomo-goh II o’rta eneolnt ve Nomozgoh III esa so’ngi eneolit hi-soblanadi.
Geoksyur voxasidagi eneolit yodgorliklarida arxeolog-larimiz tomonidan o’tkazilgan arxeologik izlanishlarni natijalari shuni ko’rsatdiki, ilk eneolit davrida uruғ jamoalari maydonlari keng bo’lgan makonlarda yashaganlar. Xar bir qishloq bir biriga zich qilib qurilgan qator bir xonali uylradan tashkil topgan. Xar bir uy juft oilalarga tegishla bo’lib, unda ona oila boshliғi hisoblangan. Boylik xali umumjamoaniki hisoblanib, uni yaratishda oilaga bo-shka uruғlardan vaqti- vaqti bilan kelib turuvchi erkak-larni ko’maklashuvi salmoqli o’rin egallagan.
Anov 1 va Nomozgoh 1 larning komplekslari ilk eneo-liga mnsub bo’lib, V ming yillikni o’rtalaridan IV ming yillikni o’z ichiga oladi. Bularda tarakniy etgan dehqonchi-lik davom etadi. Daryolarda suvlar toshgan paytlarida na-mlikni uzoqroq muddat saqlash maqsadida dalalarga suvni to’plab, marzalarni balandroq ko’targanlar. Buғdoy va arpa-lar madaniy o’simliklarga aylantirilgan. Chorvachilik ovchi-likni xo’jalikdan siqib chiqargan. Chorvachilikda sigirlar, qo’ylar va cho’chqalar asosiy o’rinni egallagan. YUqorida til-ga olingan nlk bor xom ғishtlardan qurilgan. Bu uylarni enlarida xo’jalik omborlari xam bo’lgan. Odamlar yashaydi-gan qishloq 2 ga gacha bo’lgan maydonni egallagan. Ammo No-mozgoh 1 ni oxirlarida bu maydonlar 10 ga gacha etgan. Na-tijada qurilishlar ancha tartibga solinib, rejali ko’chalar xam vujudga kelgan. Manzilgohlardan misdan yasalgan: bez-aklar, ikki tiғi o’tkir pichoqlar, 4 qirrali bigizlar to-pilgan. Topilga bu buyumlarni metallografik analizi shuni ko’rsatdiki, bular tabiatda uchraydigan sof misni o’zidan emas, balki mis rudasini eritish orqali olingan misdan qilingan. Bulardan tashqari loylardan yasalgan ayollarni xaykalchalari uchraydi. Ba`zi bir katta xonalarni arxeo-loglarimiz ibodatxonalar deb belgilaydilar. Қabrlar xud-di Joyitunga o’xshab manzilgohlari o’zida bo’lib, murdalar buklanib qo’yilgan. Ularni ustlariga oxralar sepilib,ular bilan ko’milgan buyumlar ancha kambaғal. Bu qabrlarda xali ijtimoiy tengsizliklarni belgilari ko’zga tashlanadi.
Nomozgoh III davrining boshlanishi eramizgacha bo’lgan 3500 yil bnlan belgilanib, odamlar yashagan qishloqlarni maydoni o’rtacha 12 ga ni tashkil qilgan. Bu davrga kelib, markazda nisbatan ancha yirik. Uni atroflarida esa mayda qishloqlar tashkil topadi (bu qishloqlarni arxeologlarimiz manzilgohlar xam deydilar). Ғalla saqlanadigan omborlar va ibodat xamda qurbonlik qilishga mo’ljallangan maxsus ibodatxonalar umumjamoaniki bo’lgan. Ba`zi bir maslaxat-li masalalar xam shu ibodatxonada jamoa yiғilishida xal ҚIlingan. Nomozgoh II davrida bir xonali uylar xamon xukmronlik qilib,, keyinchalik ularni soni asta- sekin ko’payib boradi. Geoksyur voxasida sugorish sistemasini ilk Usullaridan, ya`ni uncha katta bo’lmagan ariqlardan foyda-lanish usullari xam aniqlangan. Boqiladigan hayvonlar orasida qo’ylarni soni nisbatan ko’p bo’lgan. Cho’chqalarni suyaklari doimo uchrab turadi. Ammo uy q.ushlarini suyaklari mutlaqo uchramaydi.
Shuni aytish kerakki, Nomozgoh II davri uy qurilish rejalarini Geoksyur voxasining Yalanғoch tepa, Mo’lali tepa kabi yodgorliklarida yaxshi o’rganilgan. Geoksyur voxasi uchun eneolit asrining bu davri «Yalanғoch bosqichi» deb xam yuri-tiladi. eng muxim yangiliklardan bu «Yalanғoch bosqichi» da uruғ jamoalarining qishloqlari mudofaa devorlari bilan o’rab olina boshlaydi. Xarakterli tomoni shundaki qishloq-larni xamma xududlari devor ichiga olinmay balki ularning markaziy qismigina devor bilan o’rab olingan. YUqoridagi-lardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki Markaziy qish-loqni devorlar bilan o’rab olinishi birinchidan markazdagi qishloqlar eradan avvalgi I ming yillikni o’rtalarida pay-do bo’lgan shaharlarni «Ark» larini ilk ko’rinishi bo’lsa, ikkinchidan bular sinfiy jamiyatlarni paydo bo’la boshlaga-nidan dalolat beradi. Bu mudofaa devorlarini doira shak-lidagi burj (bashnya) lari bo’lib, mutaxassislarimizni fikricha burjlar kuzatuvchilik uchun qulay bo’lgan. Arxeolog olimlarimiz A. Asqarov va M. Jo’raqulovlarni bayonlariga ko’ra Mo’lali tepa yodgorligi adabiyotlarda ko’pincha Mulla-li tepa deb noto’ғri yoziladi, chunki bu yodgorlik mullali emas balki mo’lali, ya`ni burjli demakdir deb tuzatish ki-ritiladi. Nomozgoh II davrining xarakterli hususiyatlari-dan biri million yillar davomida ajdodlarimiz xo’jali-gida xukmronlik qilib kelgan tosh qurollarni soni sezi-larli darajada kamayadi. Sopol idishlarni shakllari asosan yarimshar va konus shalidagi kosalardan iborat bo’lib, ulra xar xil ranglar bilan naqshlanganlar. Naqshlangan ayollar-ning xaykalchalarini oyoqlari, aniqroғi sonlari va ko’krak-lari to’la do’mboq qilib tasvirlanishida davom etgan. Қabr-larni laxadlari ko’pincha xom ғishtlar bilan to’silgan bo’lib, qabrlardagi mayit atroflariga quyilgan buyumlar ularni ijtimoiy hayotlarida tengsizlik alomatlari juda kam darajadaligini ko’rsatadi. Nomozgoh II mansub bo’lgan yosh bolani qabridan 2500 ta marjon topilib, shular orasi-da tillo va gips metallaridan qilinganlari, hamda kumush-dan yupqa qilib qoplanganlari xam topilgan. Bu kabi to-pilmalarni oz miqdorda bo’lsa xam topilishi, bu davrga ke-lib ilk bor tillo, gips v a kumushlardan foydalana bosh-laganliklaridan dalolat beradi. Bulardan tashqari Nomoz-goh II da
Do'stlaringiz bilan baham: |
