Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

Ulug'bek akademiyasi. Ulutbek Samarkandda uz atrofida tu platan olilarnmng bevosita ishtiroki
vayordamida 1424-1428 yillardashaxaryakinida Obi Raxmatanxori buyida rasadxonakurdirdi. Doyra
shaklida bino kilingan bu ulkan imoratning aylanasi 47 metr, balandligi 31 metredi. Bobuming yoziun'cha, u
uch karatli bulgan. Binoninng sirti koshin va sirliparchinlar bilan butun bir astronomiya maktabini yaratdi.
Rasadxonadaoiib borilgan I kuzatish va tadkikotlartufayli 1018 sobita yulduzlaming urn i I vaxolati
aniklanib, ulaming astronomik jadvali tuzildi.

XV asrning ikkinchi yarmida tcmuriylar oVtasidagi ichki kurashlarning avj olishi. XU
asrning II yarmi va XVIasr boshlarida mamlakat siyosiy, iktisodiy xayotida tarxonlar asta-sekin siyosiy
maydondan tushib, ulaming uraiga XVI asr urtalaridan musulmon ruxoniylari - Juybar shayxiari davlat

idora ishlarida keng kulamda siyosiy ta'sirini utkazaboshladilar. Sulolaming almashib turishi,
xarbiy yurishlar, ekin va bog-roglaming vayron kilinishi mexnatkash xalkning ijtimoiy va iktisodiy axvoliga
ta'sir kilmay kolmadi. Xukmron tabaka namoyandalari va xarbiy boshliklar imtiyozli mavkelarga

ega edilar. Ularga aloxida "yurt", butun-butun tumanlar mulk kilib berilardi. Bu mamlakat iktisodiy va

xujalik xayotini tushkunlikka olib keldi. SHayboniyxon va Abdullaxonlar zamonida amaldorlaming uzboshimchaliklari mumkin kadar cheklangan edi. SHayboniyxon xokimiyatni

mustaxkamlab olgandan sung mamlakat xujalik xayotini tartibga solishga intildi. 1507 yilda pul isloxoti utkazildi. I Kumush tangalar zarb etildi. Ip-gazlama tukish keng I rivojlandi. CHetga kuplab maxslotlar chikarilgan. Paxta I ekilgan. Ipakchilik bilan shugullangan. Davlat er egaligi, I Mulkiy er egaligi, Mulki xurri xolis va vakf erlari mavjud bulgan. Ег-suv mulklari yurtlarga bulinib, ulami xon umglari yoki o'zbek kabila mulkdorlari idora kilganlar. i YUrtlar suyurgol deb atalgan

136. 
     Alisher Navoiyning siyosiy va adabiy faoliyati. XI asr badiiy adabiyoti ravnakida buyuk davlat
     arbobi, ulug shoir, ) olim, mutafakkir A.Navoiyning xissasi goyat buyukdir. Navoiy butun faoliyati va
     ijodiyotini insonning baxt saodati uchun kurashga, xalkning osoyishtaligiga, uzaro urushlaming oldini
     olishga, obodonchilik ishlariga, ilm-fan, san'at va adabtyot tarakkiyotiga bagishladi. Navoiy til, adabiyot,
     musika, tarix, 1 falsafa, astronomiya, tarbiya nazariyasi soxasida juda kup 1 kimmatli ilmiy asarlar, uttizdan
     ortik yirik badiiy asarlar [ ezdi "xamsa", "Xagoyin ul-maoniy", "Maxbub ul kulub", "Lison ) ut-tayr" shular
     jumlasidandir, Navoiy 1441 yil 9 fevralda 1 Xirot shaxrida tumuriy amaldorlari oilasida tutilgan. Bu oila
     aslzodalar bilasi bulib, Giyosiddin Temur avlodidan, onasi Kobul malikalaridan bulgan. A.Navoiy asarlarida
     muxabbat va sadokat, dustlik va kardoshliq adolat va tinchlik i zur maxorat bilan tarannum etiladi. U
     odamlarni insonga muxabbatli bulish ga da'vat etadi, mexnatni ulutlaydi. SHoir odamlami fanni egallashga,
     bilimlarni uzlashtirishga chakiradi, savodli bulishning amaliy axamiyatini uktiradi
     
137. 
     Temuriylar hokimiyatining inqirozga yuz tutishi, uning sabablari. Amir Temurning 1405
     yining 18 fevralida vafot etganligi bilan temuriy shaxzodalar urtasidpa toj-taxt talashib uzaro
     

kurashlar avj oldi. Bu xol yurt tinchligi, fukaro osoyishtaligining buzilishi, mamlakat parokandaligining kuchayishiga olib keldi. Bir necha yil tuxtovsiz davom etgan bunday samarasiz urush-nizolar natijasi ularoq bir kancha temuriy shaxzodalar, sliu jumladan, valiaxd Pirmuxammad intikom topdi, kudratli saltanat larzaga keldi va u parchalanish sari yuz tutdi. Amir Temur vafotidan sung toju-taxt uchun davom etgan 5 yillik urush yakun topib, 1409 yilning baxorida SHoxrux Movarounnaxmi tulik egallab, uni ugli Ulugbekka topshiradi. 1428 yilda Abulxayrxon boshchiligida Dashti Kipchokdagi o'zbeklar davlati bilan kup bor tuknashuviarga tugri keldi. Buning okiyuatida Movarounnaxming parchalanish va zaiflashish jarayoni yuz berdi. Tarkoklikning kuchayishi va xokimlikka da'vogarlaming uzaro tuxtovsiz urushlari shayboniylarning Turkistonga xujumi uchun zamr shart-sharoitlar yaratdi. SHayboniyxon XU asr oxirlarida Turkistonga bir necha boryurishlarkilib Utror, Sabron, YAssi shaxarlarini bosib oldi. SHayboniyxon Boburni engib, 1503 yilda Sirdaryoning yukori okimiga karab yurdi va Toshkent, SHoxruxiya, 1504 yilda esa Fargonani ishgol kildi. SHu tarika SHayboniyxon Turkistonning katga kismini egallab, Samarkandni uziga poytaxt kilib oldi

138. Muhammad Shayboniyxonning Movarounnahrga yurishlari va shayboniylar sulolasi
hokimiyatining o'rnatilishi. XV asming 80-yillariga kelib Abulxayrxonning nabirasi Budok sultonnnng
ugli muxammad SHayboniyxon bobosining davlatini kayta tiklab shayboniylar sulolasiga asos galapdi.
Muxammad SHayboniyxon buyuk davlat tuzish faoliyatini dastlab lashkar tuplash va yollanma kushin
lashkarboshisi sifatida Temuriylarga xizmat kilishdan boshladi. SHayboniyxon yollanma kushin darajasidan
xon darajasiga kutarilgan. 1487-1488 yillarda Utror, Sayram, YAssi (Turkiston) Signok shaxarlarini bosib

olib uz xukmronligini Dashti Kipchokda mustaxkamlagan SHayboniyxon 1599 yildan Mavorounnaxrai egallashga jiddiy kirishdi. U erdagi asocheiy rakuibi Boburdan 1501 -yilda Samarkandni tortib olgan SHayboniyxon 1503-yilda Toshkentni, 1504-yilda Fargonani, 1505-yil Xorazmni 10 oylik kamaldan sung bosib oladi. Natijada Dashti Kipchoq Xorazm, Movarounnaxr, Xurosonni birlashtirgan SHayboniyxon Mashxaa va Tue shaxarlarini egallab Eronda shox Ismoil Safajiy asos solgang Safaviylar davlatiga xavf sola boshlaydi. Mavorounnaxrda SHayboniylar sulolasi 1500 yildan 1601 yil ga kadar xukmronlik kil ad i. SHayboniyxon Teiuriylar davlatidagi parokandalik vaziyatidan foydalanib 1499-1509 yillarda olib borgan xarbiy yurishlar nashjasida birlashtiradi. SHayboniyxon Mavrounnaxr, Xorazm, va Xurosonni yagana davlat SHayboniyiar davlatiga birlsiiggiradi SHayboniyxonning vafotidan sung uning vsrislarit xukmronlik kila boshlaydi

139. Bobur buyuk davlat arbobi va uning olim sifatida jahon tarixidagi tutgan o'rni.
«Boburnoma» asari. Zaxriddin Muxammad Bobur 1483-yilning 14-fevralida Andijonda tutilgan.Uning
otasi Muxammad Mirzo 1416-yil Samarkandda tutilgan Onasi Kutluk Nigorxon Toshkent xokimi
YUnusxojiviyning2-kizi edi. Otasi vafotidan keyin 1494-yilga 10 iyunda 12-yoshli Bobtr Mirzo Fargona
xukmdori buladi. Bobur Mirzo kurashdi. Mazlubiyatga uchradi, kala galabalarga erishdi. U 1526 yil 27-
apredla Dexli xukmdori Ibroxim Ludiy kushinlarnni tor-mor keltirdi.Buni natijaenda u SHimoliy
Xindistonni egalladi-1526 yil 27-aprelda Dexli shaxrida Bobur podshoxnomiga xutbv ukildi. SHu tarika
yangi Boburiylar saltanatiga asos solnnaxn. Bobur podshox 1530 yil 26-dekabrda 47-yoshida vafot etadi.
Uni Agra shaxrida Janta daryosi yonilagi Bogi Oromga Dafn ztadilar.

Uning vasiyatnga kura, bir necha yildan sung Bobur podshox jasadi Kobuldagi Bogi Kalonga kuchiriladi.u bogni Bobur podshox uzlari obod kilgan.Keyinchalik bog Bobur deb atala boshlagan. Bobur MirZO shaxsi olijanob inson va ulug xukmdorga xos fazilatlardan tarkib topgan.Kungli ochik va begaraz, bagri keng, karindoshlari va dustlariga doirn Fasixyp inson edi. SHuningdeq fukarolaraiig tashvish nariga xamdardlnk kursata olgan saxovatpesha xukmdor xam edi. Bobur Mirzo bobokaloni Amir Temurdek bunyodkor ishlariga kata e'tibor Bilan karlgan davlat arbobi edi.

140. Shayboniylar davlatida boshqaruv tizimi, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayot.. SHayboniylar davlati ma'muriy jixztdan viloyatlarga bulingan bulib, boshkaruv tizimi Markaziy va maxatliy amaldorlar kulida bulgan Markaziy boshkaruvda xondan keyin Kukaldosh, otaliq nakib, parvonachi, vaziri a"zam kabi mansabdorlar dunyoviy ishlarni boshkargan bulsalar shayx ulislom, kozi kalon, a'lam, imom sadr, muftiy, raislar diniy ishlarni nazorat

kilganlar.Maxalliy boshkaruv xokim va beklar kulida bulib, bu jarayonda kozi, muftiy, raislar muxim rol uynagan SHayboniylar xukmronligining dastlabki yillarida maxallny zamindorlardan urta feodallar kol gandi .Leki n keyingi yillarda utroklikka kuchgan kuchmanchi istilochilar ularni sekin-asta sikib chikara boshladilar.Sulolalar almashib, feodallarning uzgarib borishi uz navbatida barcha xarbiy yurishlar, shaxarlarni kamal kilish ekin va boglami vayron etish keng avj olib ketdi.Dexkonchilik- viloyatlarining sultonlar va kabila boshliklari tomonidan ishgol kilinish mexyaatkashlar xayotiga ta'sir kilmay kolmadi, SHayboniyxon xokimiyatni mustaxkamlab olgandan sung mamlakat ichida xujalik xayotini tartibga solishga intildi

141.