Овкат хазм килиш физиологияси Режа


Меъда шираси секрециясининг бошкарилиши



Download 0,99 Mb.
bet8/14
Sana21.02.2022
Hajmi0,99 Mb.
#33854
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14
Bog'liq
11.Овкат хазм килиш физиологияси

Меъда шираси секрециясининг бошкарилиши.

Иссик иклим меъда секрециясини тормозлаши сабабли бундай шароитда яшовчи халклар турли уткир ва нордон табиатли кушимча овкатлар истеъмол киладилар.


Овкатнинг меъда шиллик пардасига таъсири билан боглик секрециянинг икинчи фазаси м е ъ д а ф а з а с и дейилади.Бу фазанинг мавжудлиги меъдага фистула оркали овкат киритилганда еки меъда рецепторларига механик таъсирот берилганда шира ажратилиши билан исботланган. Куп микдорда овкат ейилганда меъда деворлари чузилиб,ундаги механорецепторларни кузгатади.Ит меъдасига резина баллон киритиб, пуфланганда шира ажралганлиги тажрибада кузатилган..Аммо бундай вактда шира 2-3 баравар камрок ажралади.
Секрециянинг бу фазаси рефлекслар ва нейрогуморал механизмлар оркали бошкарилади.Механик таъсирланиш,оксил парчаланиш махсулотлари ва сабзавот ширалари секреция иккинчи фазасини кузгатади,бу жараенда гастрин ва гистамин хам фаол роль уйнайди.
Гастрин юксак фаолликка эга булиб , тана массасини 1кг га 2 мкг тери остига юборилса,одам меъдасининг безлари куп микдорда шира ажратади.Бу гормон таъсирида энг куп кузгаладиган хужайралар париетал гландулодитлардир, гастриннинг бош гландулоцитлар ва кушимча хужайраларга таъсири кучсиз.
Иккинчи гормон гистамин хам париетал хужайраларни кузгатиб,куп микдорда хлорид кислотага бой шира ажратади.
Ингичка ичакка киритилган баъзи овкат турлари (гушт бульони, карам шираси,оксил парчаланиши махсулотлари) меъда секрециясини кузгатади.Ун икки бармок ичак ва ингичка ичакдан меъда безларига борувчи таъсиротлар асаб ва гуморал механизмлар оркали амалга ошади ва меъда секрециясининг и ч а к ф а з а с и н и ташкил этади. Етарли даражада парчаланмаган овкат махсулотлари ичакдаги механо- ва хеморецепторларни кузгатади ва асаблар оркали меъда безларига таъсир этади.Конга сурилган овкат ва айникса оксил парчаланиши махсулотлари меъда безларига бевосита ва гастрин хамда гистамин ажратилишини кучайтириш оркали таъсир этиб, шира секрециясини кузгатади.Ег парчаланиши махсулотлари, полипептид- лар, аминокислоталар, крахмал парчаланиши махсулотлари, Н+ ионлари меъда секрециясини тормозлайди. Егнинг тормозловчи таъсири факат нерв оркали эмас,балки гуморал йул билан хам амалга ошади.Ташки мухит узгаришлари,айникса хаво хароратининг юкори булиши меъда безлари фаолиятини тормозлайди.Бу холат айникса Марказий Осие худудида купрок кузатилган.Шунинг учун хам саратон кунлари,овкат егли булмагани,аксинча шира ажралишини кучайтирадиган масалликлар (зираворлар,аччик-чучук)га бой булгани маъкулрокдир. Меъда секрециясининг меъда ва ичак фазаларини бирлаштириб баъзи тадкикотчилар н е й р о г у м о р а л еки а с а б - к и м е в и й фаза деб атайдилар.
И.П.Павлов,кейинчалик И.П.Розенков овкат харакатларига боглик холда меъда секрециясининг узгаришини тажрибаларда курсатганлар.Хайвонга 1-2 ой давомида карбонсувларга бой овкат берилса,секреция камаяди,купрок оксиллар берилса-секреция кучаяди,усимлик оксиллари берилса усимлик оксилларини парчаланиш кучи ошади в.х.
Меъда деворидаги силлик мушаклар кискаришлари меъда харакат функциясини амалга оширади.
Овкатланиш ва ундан кейинги дакикаларда меъда бушашади-овкатга оид рецептив релаксация кузатилади.Бирмунча вактдан кейин меъда катта эгилмасидан,кизилунгач якинидан меъда кискаришлари бошланади.Меъдага киритилган резина баллонни зонд оркали манометр билан улаб,меъда кискаришларини езиб олиш мумкин.Мазкур эгри чизикда меъда кискаришлари тулкинларининг 3 тури ажратилади. Биринчи ва иккинчи турдаги тулкинлар перистальтикага тааллукли булиб,улар оркали меъда тонуси,унинг бушлигидаги муайян босим ва овкат буткасининг ширалар билан аралашуви таъминланади. Учинчи тип тулкинлар мураккаб, пилорик кисмга тааллукли ва овкат буткасининг ун икки бармок ичакка утишида иштирок этади.
Меъда харакатлари асаб ва гуморал механизмлар ердамида бошкарилади. Адашган нерв кискаришлар ритми ва кучини , перистальтика тезлигини оширади,меъдадан овкат эвакуациясини тезлаштиради,аммо овкат ейилгандан кейин меъданинг бушашиб кетишида хам иштирок этади.Егли овкат истеъмол килингандан кейин юзага чикадиган меъда моторикасини тормозланиши хам адашган нерв оркали содир буладиган рефлексдир.Демак, меъда моторикасини кучайтирувчи ва тормозловчи эфферент импульслар адашган нерв толалари оркали утади. Симпатик нервлардан келган импульслар меъда харакатларини тормозлайди, кискаришлар ритми ва кучини , перистальтика тезлигини пасайтиради. Меъда моторикасини кузгатувчи ва тормозловчи рефлекслар хазм тизимидаги турли рецепторларнинг кузгалиши натижасида келиб чикади.Масалан,хазм тизимининг меъдадан юкоридаги кисмлари кузгалиши,меъда харакатларини кучайтиради, меъдадан пастда жойлашган рецепторларнинг кузгалиши меъда моторикасини тормозлайди.
Огиз бушлиги,кизилунгач,меъда,ингичка ва йугон ичак рецепторлари таъсирланиши туфайли меъда харакатларига симпатик ва парасимпатик нервлар таъсири узгариб туради.Меъда харакатларининг бошкарилишида г а с т р о и н т е с т и н а л г о р- м о н л а р хам мухим мохиятга эга.Г а с т р и н , м о т и л и н , с е р о- т о н и н ва и н с у л и н меъда харакатларини кучайтиради. Секретин, холецистокинин-панкреозимин,энтерогастрон в.б.меъда харакатларини тормозлайди.
Аралаш овкатнинг катта ешдаги одам меъдасида сакланиши 6-7 соат давом этади. Карбонсувларга бой овкат оксиллар ва егларга нисбатан тезрок ичакка утади. Суюкликлар меъдага тушиши билан ичакка ута бошлайди.Болаларда биринчи ойларда овкат меъдада купрок сакланади, кейинчалик егли сут билан овкатланиш даврида сут меъдадан 2-3 соатда ичакка утади.Она сути билан эмас, балки сигир сути билан овкатланган болаларда сутли аралашма меъдада 3-4 соат ушланиб колади,чунки сигир сути оксилларини парчаланиши учун вакт купрок талаб килинади.
Овкат буткасининг меъдадан ичакка утиши меъда ва ичак ичидаги нарсаларнинг консистенцияси,кимевий таркиби,рН ва хажмига боглик булиб,нейрогуморал механизмлар томонидан бошкарилади. Куп сонли тажрибалар ва меъдаси операция килинган беморларни кузатиш бу жараенда пилорик сфинктернинг очилиб епилиши билан бир каторда бутун меъданинг кискариши ,айникса унинг пилорик кисмининг кучли кискариши мухим эканлигини исботлади.Пилорик кисмдаги мушаклар кискариб ,меъда ва уникки бармокли ичак орасида босим фаркини хосил килади.
Овкат утишининг тезлигини бошкаришда меъда ва ун икки бармок ичакдан бошланадиган рефлектор таъсирлар мухим урин тутади.Меъда механорецепторлари таъсирланганда эвакуация тезлашади. Ун икки бармок ичак рецепторлари таъсирланганда-секинлашади. Ун икки бармок ичакдаги нордон ва гипертоник эритмалар,глюкоза,ег парчаланиш махсулотлари эвакуацияни тормозлайди. Эмизикли болаларда меъда харакатларини оксиллар купрок тормозлайди.Бу таъсиротлар меъда ва ичак мушакларига МНТ еки интрамурал асаб тугунлари оркали етказилади.
Тил илдизи,халкум,меъда ва ичак шиллик пардаси, корин пардаси ва вестибуляр аппарат рецепторлари таъсирланганда рефлектор кусиш содир булади. Кусиш химоя мохиятига эга булиб, хид билиш,таъм билиш рецепторлари оркали шартли рефлектор хам булиши мумкин.Кусишни кон оркали узунчок миядаги кусиш марказига таъсир этувчи баъзи моддалар (масалан , апоморфин алкалоиди) келтириб чикариши мумкин.
Рецепторлардан марказга импульслар адашган,тилхалкум ва баъзи бошка асаб толаларидан боради.Эфферент импульслар эса адашган ва корин нервлари оркали меъда ,кизилунгач,ичакка ва орка мия нервлари оркали диафрагма ва корин мушакларига етказилади.
Кусиш мураккаб рефлектор жараен булиб,ичак кискарилари ва унинг окибатида овкат буткаси (химус)нинг меъдага утиши билан бошланади. 10-20сдан сунг меъда кискара бошлайди,кардиал сфинктер очилади,диафрагма ва корин мушаклари кучли кискариб ,нафас чикариш вактида химус кизилунгач оркали огиз бушлигига чикарилади.

Download 0,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish