Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Қ аршилик термометрлари билан ишлайдиган сигнал ўзгартиргичлар. Қаршилик термометри қаршилигини унификацияланган ўзгармас ток 0—5 мА сигналига айлантирувчи нормалловчи сигнал ўзгартиргичнинг соддалаштирилган чизмаси 60–расмда келтирилган. Сигнал ўзгартиргич ўлчаш кўпригидан МИ, токли чиқиш сигналига I_чиқ айлантирувчи кучайтиргичдан, акс таъсир сигналини кучайтириш қурилмаси ва акс таъсир резистори R_а.т.р. дан ташкил топган акс таъсир этувчи қурилмадан ташкил топган. Номувозанат режимда ишловчи ўлчаш кўприги, қаршилик термометри қаршилиги R_т ўзгаришини, ўлчаш кўприги чўққиларидан олинаётган ўзгармас ток кучланишига айлантиришга мўлжалланган. Ўлчаш кўпригига стабиллашган манбаага уланган. Ўлчаш кўприги елкаларининг балласт резисторлари R₁ R₂ ва R₃ манганиндан ясалган. Қаршилик термометри R_т кўприк схемасига уч симли уланиш схемаси бўйича уланган.

МОДДА МИҚДОРИНИ ВА САРФИНИ ЎЛЧАШ

Модда миқдори хажм ёки масса бирлигида ([м³] ёки [кг]) ифодаланади. Модда миқдорини ўлчайдиган ўлчов асбобларини миқдор ўлчагич дейилади.

Қандайдир вақт оралиғида оқиб ўтган модда миқдорини шу вақтга нисбати модда сарфи дейилади.
Сарфнинг хажмий ва массавий турлари мавжуд. Сарфнинг ўлчам бирлиги: м³/сек ва кг/сек.

Модда миқдорини ўлчовчи тезлик миқдор ўлчагичлари

Ишлаш принципи суқлик миқдорини паррак ва бурама винтли парракнинг айланиш сонига қараб аниқлашга асосланган бўлиб, унинг айланиш тезлиги ўлчов асбобидан ўтаётган суюқлик тезлигига пропорционал бўлади.
Паррак ёки бурама винтли парракнинг айланиши редуктор қурилмаси ёрдамида, ўлчанаётган суюқликни хажм бирлигида (м³) градуировка қилинган ҳисоблаш-ўлчаш қурилмасига узатилади.
Қовушқоқлиги паст бўлган суюқликларнинг (сув) миқдорини ўлчашда қўлланилади. Тезлик миқдор ўлчагичлари қуйидаги гурухларга бўлинади:
1. Суюқлик оқими парраклар ўртасига тангенсиал йўналтирилган вертикаль парракли миқдор ўлчагичлар;
2. Суюқлик оқими бурама винтли парракларга аксиал равишда (бурама винтли паррак ўқига параллель) йўналтирилган миқдор ўлчагичлар.
Биринчи гурух миқдор ўлчагичлари кичик сарфлар учун, иккинчи гурух эса катта сарфлар учун мўлжалланган.

Расм 61.
1 – химояловчи сетка; 2- паррак
Миқдор ўлчагичнинг узлуксиз, кўп вақт давомида ишлашини характерловчи асосий кўрсаткич бўлиб номинал сарф миқдори ҳисобланади. Бу сарф трубанинг шартли диаметрининг (Д_у) 15мм дан 50 мм чегараси учун 1м³/соат дан 9,5 м³/соатгача қийматга эга бўлади.
Парракли сув миқдор ўлчагичлари (водомерлар) (расм 61) бир оқимли (одноструйный) қуруқ юрувчи (сухоходы) ВКОС ва хўлда юрувчи (мокроходы) ВКОМ, ҳамда, кўп оқимли (многоструйный) қуруқ юрувчи (сухоходы) ВКМС ва хўлда юрувчи (мокроходы) ВКММ турлари ишлаб чиқарилади. Қуруқда юрувчи миқдор ўлчагичларда ўлчаш қурилмаси ва циферблат суюқликдан ташқарида бўлиб, у суюқликдан герметик тўсиқ билан химояланган бўлади, хўлда юрувчи ўлчагичларда эса, ҳисоблаш қурилмаси ўлчанаётган мухитда жойлаштирилган бўлиб, шиша билан беркитилган бўлади.
Йўл қўйилиши мумкин бўлган хатолик - 2%.
Ўлчов асбобини тайёрлашда эбонит ва пластмассадан кенг фойдаланилади. Узатиш механизми кўп шестерналар жуфтлигидан ташкил топган бўлади. Бу миқдор ўлчагичларда парраклар жуда оғир шароитларда ишлагани туфайли, уларнинг кафолат вақти 18 ойдан ошмайди.



Рис.62.
Бурама винт парракли - турбинали миқдор ўлчагичлар (расм 62) Д_у ≥ 50мм учун катта сарфларда ишлатилади. Хатолиги, ҳақиқий қийматга нисбатан - 5%. Бурама винт парраклар одатда тўрт-олти киришли винтлар формасида тайёрланади. Бурама винт парракдан олдин ва кейин 1 ва 5 йўналтирувчилар ўрнатилган. Бу йўналтирувчилар оқимни бурама винт парракларига йўналтиради ва парракни айлантиради. Паррак айланишини ҳисоблаш қурилмасига узатиш учун червяк жуфтлигидан (4 ва 2) фойдаланилади.
Бу миқдор ўлчагичларда шкаласи труба ташқарисида бўлганлиги сабабли, қуруқда юрувчи ҳисобланиб, 80 ⁰С гача температурада ва 1 МПа босимда ишлатилиши мумкин. Ўлчов асбобидан олдин ва кейинги тўғри участка 8-10 труба диаметридан кам бўлмаслиги керак.

Суюқлик миқдорининг хажм миқдор ўлчагичлари

Хажм миқдор ўлчагичларининг ишлаш принципи ўлчаш камерасидан босимлар фарқи таъсирида сиқиб чиқарилаётган маълум хажмдаги суюқлик хажмини ўлчашга ва бу ўлчаш натижаларини жамлашга асосланган. Механик қўшимчалари йўқ бўлган мухит миқдорини ўлчашда қўлланилади. Қовушқоқлиги жуда катта бўлган маҳсулотларнинг миқдорини ўлчашда, одатда, бу асбоблар буғ қобиғига эга бўлади.

Хажм миқдор ўлчагичлари сифатида овал тишли ғилдираклари бор миқдор ўлчагичлардан фойдаланилади (расм 63). Уларда, суюқлик миқдор ўлчагичдан ўтиши жараёнида, овал ғилдиракларни айлантириш учун ўзининг маълум миқдордаги энергиясини йўқотади. Кираётган оқимга нисбатан овал ғилдиракларнинг жойлашишига қараб, улар навбатма-навбат бошловчи ёки эргашувчи бўлиши мумкин. Овал ғилдиракларнинг айланиши натижасида эса, овал ғилдирак ва миқдор ўлчагич деворлари орасида даврий равишда маълум хажмдаги суюқлик ажратилиб олинади. Бунда, ғилдиракнинг бир матра айланишида шундай хажмдан тўрттаси ажратиб олинади.

Расм 63.

Миқдор ўлчагичдан ўтган суюқлик миқдори, овал ғилдираклар айланиш сонига қараб аниқланади. Ғилдиракларнинг I холатида, суюқлик ўнг ғилдиракни соат стрелкаси йўналиши бўйича айлантиради, у эса, чап ғилдиракни соат стрелкаси йўналишига тескари йўналишда айлантиради. Бу холатда ўнг ғилдирак маълум (G_Т) хажмдаги суюқликни ажратади.
Ғилдиракларнинг II холатида чап ғилдирак янги G₂ хажмни ажратабошлайди, ўнг ғилдирак эса, ажратилган суюқлик хажмини G₁ миқдор ўлчагичдан сиқиб чиқаришда давом этади. Бу холатда айлантириш моменти иккала ғилдиракга берилади. Ғилдиракларнинг III холатида энди чап ғилдирак бошловчи бўлади. Бунда у G₂ хажмдаги суюқликни ажратиб бўлиб, ўнг ғилдиракни соат стрелкаси йўналиши бўйича айлантиради. Ғилдиракларнинг кейинги айланишлари аввалги холатларга ўхшаш бўлиб, G₂ ва G₃ суюқлик хажмлари ажратиб олинади ва хакозо.
Хар хил трубапровод диаметрлари учун ва босимлар (1,6 МПа) учун мўлжалланган турлари ишлаб чиқилади. Ўлчаш хатолиги-0,5%.