Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Электромагнит (индукцион) сарф ўлчагичлар
Электромагнит сарф ўлчагичларнинг ишлаши электр ўтказувчан суюқлик оқимида ташқи магнит майдони таъсирида сарфга пропорционал равишда индуктивланаётган электр юритувчи кучни (ЭЮК) ўлчашга асосланган.

Расм 69.
Номагнит материалдан тайёрланган трубопровод 1 (расм 69), унда харакатланаётган суюқлик билан бирга ўзгармас магнит қутблари 2 ва 3 орасига ўрнатилган. Трубапровод деворларига диаметриал қарама-қарши равишда ўлчаш электродлари ўрнатилган. Магнит майдони таъсирида суюқликдаги ионлар харакатланиб, ўз зарядларини ўлчаш электродларига беради ва унда суюқлик тезлигига пропорционал ЭЮК (Е) ҳосил қилади. Бу электродлар ўлчов асбобига (4) уланади.
ЭЮК қиймати қуйидаги тенглама бўйича топилади:
Е=В V d
Бу ерда, В - магнит индукцияси;
d - трубопровод диаметри;
V – оқимнинг ўртача тезлиги.
Тезликни хажмий сарф орқали ифодалаб, қуйидагини олиш мумкин,
Е = ;
Тенгламадан кўриниб турибдики, ҳосил бўлаётган ЭЮК сарфга боғлиқ бўлади.
Ушбу усулнинг камчилиги сифатида қутбланиш ЭЮК ва гальваник ЭЮКларни ҳосил бўлиши, ҳамда, кичик ўзгармас ток ЭЮКини кучайтиришнинг қийинлигини келтириш мумкин.


Тезлик напори сарф ўлчагичлари
Сарфни ушбу усул бўйича ўлчаш динамик напорни ўлчанаётган мухит оқими тезлигига боғлиқлигига асосланган. Бернулли тенгламасига биноан тўлиқ ва статик напорлар фарқи
Р_n - P_c = V²ρ/2
Маълумки, динамик напор, Р_v = Р_n - P_c
Бундан,
V =

Бу ерда, Р_п; Р_с; Р_V - тўлиқ, статик ва динамик босимлар;

V – оқим тезлиги (площадь);
ρ – зичлик.

Расм 70.

Динамик напорни тезлик трубкалари ёрдамида, дифманометр билан комплектда, ўлчаш мумкин (расм 70). Чап томондаги трубка ёрдамида статик босим, ўнг томондаги трубка ёрдамида эса, тўлиқ босим ўлчанади. Дифманометр динамик босимни, яъни, тўлиқ босим ва статик босимлар фарқини ўлчайди.
Р_v=P_п-P_c, ёки, Р_v =hg(ρ₁-ρ), ёки,
V =
Бу трубкалар трубка Пито деб номланадилар. Асосан, лаборатория ўлчашларида ва тажриба ишларида қўлланилади.
Бундан ташқари бошқа сарф ўлчагичлар ҳам ишлаб чиқилган: ультратовуш (товуш тебранишларини сарф ўзгаришига мос равишда силжишига асосланган), иссиқлик ва бошқа турлари.
САТХНИ ЎЛЧАШ

Сатхни ўлчашдан мақсад, идишдаги модда миқдорини аниқлаш ва технологик жараён кетишида, ишлаб чиқариш қурилмаларида суюқлик ва сочилувчан моддалар сатхини назорат қилиш ҳисобланади. Энг кўп тарқалган сатх ўлчагичлардан бу кўрсатувчи шишалар, қалқовучли, гидростатик, электр, радиоизотоп ва ультратовуш сатх ўлчагичлардир.