Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Автоматик кимёвий газоанализаторлар
Ҳамма автоматик газоанализаторларнинг, конструкцияси қандай бўлишига қарамасдан, ишлаш принципи бир хил. Даврий равишда газ намунаси ўлчаш идишига (валюметрга) берилиб, ўлчаб олинган 100 мл газ намунаси, куч механизми ёрдамида валюметрдан ютиш идишига (ПС) хайдалади. Бу ерда, газ таркибидаги қиймати аниқланаётган компонент ютилади. Қолган газ хажми ўлчаш қурилмасига ўлчаниб, бошланғич ва охирги ўлчанган хажмлар солиштирилади (Расм 82). Уларнинг фарқи бўйича ўлчанаётган компонент миқдори аниқланади.
Агар, аниқланаётган компонент учун ютувчи компонент бўлмаса (Н₂, СН₄, СО, ва бошқалар) унда, кислород қўшиб, ёқиш усулини қўллаш керак бўлади. Газ намунаси аралашмаси ёқиш печидан ўтказилиб, аниқланаётган компонент ёқиб юборилади. Ҳосил бўлган углекислота (СО₂) ва сув буғлари конденсацион идишда ёки ютиш идишида ютилади ва ўлчаш қурилмасида қолдиқ газ хажми ўлчанади.
I – қурилмада бошланғич (100 см³) ва ютиш қурилмасида ютилгандан қолган газ хажмлари солиштирилиб, уларнинг фарқи бўйича аниқланаётган компонент (CO₂, NH₃, SO₂, CL₂ ва бошқалар) миқдори аниқланади.
II – қурилмада аниқланаётган компонент (Н₂, СН₄ ва юошқалар) ёқиш печида (П) ёқилиб, конденсациялаш идишида (КС) конденсацияланади. Қолган газ хажми ўлчаш қурилмаси ИУ ёрдамида аниқланади.
Учинчи қурилмада газ таркибидаги икки компонент йиғиндиси (СО + Н₂) аниқланади. Бунда, газ печдан сўнг ютиш идишидан ўтиб, унда CO ва H₂ ёниш натижасида ҳосил бўлган CO₂ ва H₂О лар ютилади.

Расм 82.
Юқоридагилардан ташқари газоанализаторларнинг бошқа турлари ҳам мавжуд. Масалан, CO₂ ва CO + H₂ йиғиндисини аниқлаш (Расм 83).

Расм 83.


ФИЗИК-КИМЁВИЙ ГАЗОАНАЛИЗАТОРЛАР

Газларни тахлил қилишнинг физик-кимёвий усулларида, ўлчанаётган компонентнинг кимёвий реакцияга кириши уларнинг қайсидир физик хусусиятлари ўзгаришига сабаб бўлади. Электрокондуктометрик, деполяризацион, гальваник ва термокимёвий физик-кимёвий газоанализаторлар мавжуд.