Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Автоматик потенциометрлар
Агар потенциометрларда термопара занжирида оқаётган ток нол асбоб стрелкасини нолдан четлаштирса, автоматик потенциометрларда нол асбоб бўлмайди. У электрон нол-индикатор билан алмаштирилган бўлади.
Автоматик потенциометр схемасида (27-расм) ҳамма қаршиликлар манганиндан тайёрланади, R_к қаршилиги эса, мис ёки никелдан таёрланади.



Расм.27.
Манба занжири икки шаҳобчадан ташкил топган: реохорд R_р уланган ишчи шаҳобча ва R_нэ и R_к қаршиликлар уланган ёрдамчи шаҳобча.
Ёрдамчи шаҳобча ёрдамида термопара совуқ ковшари температурасининг ўзгаришига, ҳамда эски автоматик потенциометрларда ишчи ток қийматига автоматик тузатишлар киритилади.
Ўлчанаётган термо ЭЮК реохорддаги R_р ва R_н и R_к қаршиликлардаги кучланишлар тушиши билан компенсацияланади, яъни,
E_{(tt0) =} I₁R_р+ I₂R_н- I₁R_к= U_ав
Температура ўзгариши билан E_{(tt )} ўзгаради ва у U_ав га тенг бўлмай қолади. Бунда ЭК га ўзгартириш каскади ЎК орқали нобаланс кучланиши ∆U берилади.
∆U= E_{(tt )}- U_ав
ЎК да ўзгармас ток нобаланс кучланиши (∆U) ўзгарувчан токга айлантирилади ва сўнгра ЭКда реверсив юритма (РЮ) роторини айлантиришга етарли даражада кучланиш ва қуввати бўйича кучайтирилади. РД ротори кинематик равишда ўлчов асбобининг ўлчаш қурилмаси ҳамда реохорд R_р сургичи билан кинематик равишда боғлиқ. нобаланс кучланиши ∆U пайдо бўлиши билан, РД ротори айланишни бошлайди ва реахорд R_р юритгичини суради, токи
∆U = 0 яъни, E_(tt0)= U_ав
Эски автоматик потенциометрларда схемада ишчи токни I₁ ўрнатиш учун тумблер назорат “К” холатига қўйилади. Бунда, агар R_нэ қаршилигидаги кучланишнинг тушиши I₁R_нэ нормал элемент ЭЮКга тенг бўлмаса, унда электрон кучайтиргич ЭК га бу кучланишлар фарқига тенг кучланиш E_нэ- I₁R_нэ=∆U₁ берилади ва РД ротори айланиб I₁R_нэ ни E_нэ га етказади. Бунда бўлиб, РД га сигнал келмайди ва ишчи ток қиймати белгиланган қийматга етади. I₂
R_нэ – НЭ занжиридаги ўзгармас манганин қаршилик;
R_ш - R_р реохорддан ўтаётган токни чеклашга мўлжалланган қаршилик;
Замонавий автоматик потенциометрларда стабиллашган манбаалар қўлланилганлиги сабабли, ишчи токни ўрнатишга мўлжалланган нормал элемент занжири олиб ташланган.
Автоматик потенциометрларда совуқ ковшар температурасини ошиши билан термопара ишлаб чиқаётган ТЭЮК E_{(tt )} - E_{(tt )} қийматга камаяди. Шунингдек совуқ ковшар қиймати ўзгариши U_ав нинг қийматини ҳам ўзгаришига сабаб бўлади, чунки R_к қаршилик совуқ ковшар билан бир хил температурада бўлади, яъни
E_{(tt )}-E_{(tt )}= I₂R_р+I₂R_н-I₁(R_к+∆ R_к)
Совуқ ковшар температурасини ўзгариши натижасидаги ТЭЮК нинг ўзгариши R_к қаршилик ўзгариши натижасидаги қўшимча кучланишлар тушиши I₁∆R_к билан компенсацияланади.
Шунингдек, лента диаграммали автоматик потенциометрлар (КСП-4) ҳам ишлаб чиқарилади. Бу ўлчов асбоблари битта, учта, олтита ва хатто ўн икки позициядаги температурани ўлчашда ишлатилиши мумкин. 28-расмда учта нуқтада температурани ўлчайдиган автоматик потенциометр схемаси келтирилган.

Расм.28
МП – икки қутбли уч позицияли ёқиб ўчиргич. Унинг ишлаши синхрон электр юритма ёрдамида амалга оширилади ва унинг ёрдамида ўлчаш схемасига галма-гал учта термопара уланади.