O’simlik xomashyolari haqida umumiy tushunchalar

Xomashyoni xizmat vazifalari. 

Xomashyoni  saqlash  xar  qanday  texnologik  jarayonning  tashkiliy  qismi 

bo'lib,  uning  vazifalari  xomashyoni  ishlashsiz  yoki  minimal  chiqitlardan 

foydalanish va xomashyo sifatini saqlab qolish yoki boshqarishdir. 

Xomashyolarning to'liq sifat ko'rsatkichlari. 

Har qanday xomashyo biomaterial bo'lib qoladi. Uning bajarilishi uchun xos 

bo'lgan  davolash  tarkibi,  hujayra  va  yakuniy  strukturasi  elementlari  kabi 

ko'rsatkichlari 

bilan 

belgilanadi. Bu 

xomashyolar 

tarkibiga 

oqsillar, 

uglevodlar, lipidlar ,  vitaminlar,  fermentlar  va  mikroelementlar  kiradi. Har  bir 

guruhga mansub xomashyolar sifati tugaydi xos kattaliklar bilan kengaytiriladi va 

aniqlanadi. Bu kattaliklar xomashyoning fizik, kimyoviy, texnologik, organoleptik 

va  boshqa  faoliyatlarini  ko'rsatuvchi  kattaliklar  guruxlariga  bo'linadi. Xususan, 

donning sifat ko'rsatkichlari besh guruhga bo'linadi:  

botanik-fiziologik  ko'rsatkichlar  -  iqtisodiy  turi, navi, unib  chiqish  davri  va 

ishlashi, energiya energiyasi;  

organoleptik ko'rsatkichlar - rang, mazasi, xidi;  

fizik  ko'rsatkichlar  -  shakli  va  o'lchamlari,  absolyut  va  tabiiy  vazifalari va 

ularni boshqarish ;  

mexanik  ko'rsatkichlar  -  taranglik  moduli,  sochiluvchanligi,  qovushqoqligi 

va  yashash; texnologik  ko'rsatkichlar  -  ishlab  chiqarishni  amalga  oshirmaslik, 

ishlab  chiqarishni  amalga  oshirmaslik  yoki  ishlab  chiqarishni  maksimal  darajada 

---

oshirish  -  namligi,  boshqarish,  kleykovinani  boshqarish, kislotaliligi  va 

rivojlanish ; 

Xomashyoni boshqarish usullarining turlari. 

Xomashyoni  boshqarish  masalasini  xal  qilish  amalda  amalga  oshiriladigan 

usullar turlarini joriy etishda: 

1)  Xomashyoni  saqlashga  tayyorlash  (qo'shimchalardan  tozalash,  navlarga 

ajratish, taralash yoki omborlash va xokazo). 

2)  Xomashyoni  quritish  (donlar  va  yog'li  kurashlarni)  yoki  konservalash 

(meva  va  sabzavotlarni)  .atrof  muxitda  optimal  sharoitlarni  hosil  qilish  va 

avtomatik boshqarish (tarkibi, nisbiy namligi)., Xarorati 

3)  Zaxiralarga  turli  xil  zararkunanda  va  xashorotlarni  kirishini  boshqarish 

(xashoratlar, kemiruvchilar, qushlar). 

4) Xomashyoni ishlab chiqarishga tayyorlash. 

Ushbu tadbir tadbirlarini amalga oshirish , xomashyoni rivojlantirish hajmini 

saqlash  banki  uning  texnologik  sifatini  saqlash  qolib  sifatli  ovqatlanish-mahsulot 

maxsulotlarini ishlab chiqarishga asos soladi. 

Xomashyoni  saqlash  davridagiyo'qotish  larning  turlari  va  ulardan 

foydalanadigan moxiyata. 

Xomashyoni  qayta  ishlash  davrigacha  ishlatishda  ularni  boshqarish 

bo'ladi. Yo'qotishlar  ikki  xil  -  massa  bo'yicha  yo'otish  (vazifalari  kamayadi)  va 

sifat  bo'yicha  (belgilangan  moddasi  kamayadi)  yashaydi. Har  doim  xam  sifatga 

ta'sir qiladi (to'kilib kamayish). Xomashlarni nazorat qilishni besh guruxga bo'lish 

mumkin:  mexanik,  fizik  jihatdan  yashash,  biologik,  biokimyoviy  va  ularni 

boshqarish. Mexanik  tayyorgarliklarni  asosiy  xomashyo  fizik  tartiblariga  qarab 

to'kilish, sochilish, yuvilish xisobiga bo'ladi. 

Xomashyo  massasining  fizik-quritish  jarayonlarini  asosan  bug'lanishi, 

ko'rishi  xisobiga  bo'ladi. Bunday  tayyorlovlar  asosan  iste'mol  qilinadigan 

mahsulotlar, meva va sabzavotlarga xosdir. 

---

Xomashyoning  biologik  jihozlanishi  uni  keltirib  chiqaruvchi  asosiy  ikki 

sabab  -  mikrobiologik  jarayonlar  va  zararkunandalarning  (xashorat  va 

kemiruvchilar) bajarishi. 

Biokimyoviy tayyorgarliklarni xomashyoda tirik organizmga xos nafas olish 

jarayonining davom etishi xisobiga sodir bo'ladi. 

Kimyoviy  tashkilotlar  radiatsiya,  ishga  tushirish, xavo  kislorodi ,  turli 

noorganik  katalizatorlar  tomonidan  amalga  oshiriladigan  oshishi  mumkin  bo'lgan 

reaksiyalar  xisobiga  vujudga  keladi. Yuqorida  keltirilgan  nazoratlarni  ko'rib 

chiqish  xomashyoni  saqlashning  asosiy  vazifalari. Saqlashni  tashkil  etish  prinsipi 

xomashyoning  quruq  (don,  un  va  davom  etadigan)  yoki  suvli  (meva  va 

sabzavotlarga) ekanligiga qarab tanlanadi