Ta'iif. Agar y= f (x) funksiyaning x=xo nuqtadagi orttirmasi y ning argu ment orttirma si
x ga nisbatining X nolga intilga nda chek li limiti mavjud bo’lsa, bu limit f (x)
dy
funksiyaning x o nuqtada gi hosilasi deb ataladi va y' yoki y'(x0) yoki f '(xo) yoki
dx
df
yoki
ko’rinishlarda belgilanadi.1
dx
y
f ( x
x )
f ( x )
Demak ta'r ifga k o’ra f '( xo)= lim
x 0
lim
x x 0
0 0
x
Misollar.
y
1 . y= f(x)= s= const bo’lsin. y= f(x+ x) -f(x)= c-c= 0 y'= lim 0
y
2. y= f ( X)= x bo’lsin
( x x ) x
y
l; y'= lim = 1
x 0 x
x x
x 0 x
3. y=x2 funksiyaning x=3 nuqtadagi hosilasini toping;
yo=9; yo+ y=(3+ x)2=9+6 x+( x)2
y’=
lim
x
y
0 x
lim
x
( 6 x ) x
0 x
lim
x
( 6 x ) 6
0
4. y=f(x)= x ,(x>0)
y
x x x 1 1
y’=
lim
x
0 x
lim
x 0 x
lim
x 0
x x
x 2 x
2.Hosilaning geometrik ma'nosi.
Biror (a,b) oraliqda aniqla nga n y=f (x) funksiyaning
|
y
|
|
|
|
|
M1
|
grafigi egri chiziqdan iborat bo’lsin. L da M o(xo,yo) va
|
|
|
|
|
|
T
|
Mj(x o+ X1,yo+ y) nuqtalar olib, ularni birla shtiruvchi
|
|
|
M0
|
L
|
M2
|
|
M0M1 - kesu vchini ko’raylik. Agar M1 nuqtani
M0 nuqtaga cheksiz yaqinlashtirsak M 0M1 kesuvchining
|
|
α
|
y
β
|
|
x
|
|
limit holati bo’lgan M0T to’g’ri chiziqqa L egri
|
|
0
|
|
|
|
x
|
chiziqning M0 nuqtasiga o’tkazilgan urinma deyiladi.
|
|
|
|
|
|
|
Yuqorida gi chizma da n ko’rina diki O x o’qining mu sbat yo’na lishi bila n u rinma α
y
bu rchak , M 0 M k esu vchi esa β burchak ta shk il qila di. tgα =
x
da M1 M0 intilib β α .
ekanligi ma'lum. x 0
1 James Stewart Calculus 7E 104-140betlar
Bundan tgα=
lim
x
tg
0
lim
x
f’(x) f’(x)=tgα .
y
0 x
Shu nda y qilib, y= f(x) fu nk siya ning x= xo nu qta da gi hosila sining qiymati funksiya grafigidagi shu Mo(xo,yo) nuqtaga o’tkazilgan urinmaning O x o’qining mu sbat yo’na lishi bilan hosil qilgan burchak tangensiga teng bo’lar ekan. Boshqa cha a ytganda urinmaning burchak koeffisiyentiga teng bo’lar ekan: k=tgα = f '( x o)
Agar Mo(xo, yo) ya 'ni Mo(xo; f(xo) nuqta ga o’tkazilgan urinma tengla masini y=kx+b
ko’rinishda olsak, urinma shu M0(x0, f(x o)) nuqtadan o’tga ni u chu n
f(x0 )=k x0+b b= f(x0 ) -kx0 .
Bu holda y= k x+b y=kx+f(xo) -kx0 y=f(xo)+k(x-xo) y= f(xo)+ f(xo)(x-xo) urinma tenglama si.
1
Misol. y=
x
tuzing.
giperbolaning x= xo=l ya 'ni (1;1) nuqta siga o’tkazilga n urinma tengla ma sini
1
y(xo )= f(l)= = l; f '(x)= -
2
x
; f'(l) = -l y= l -l( x -l) = > y= 2 - x.
3. Hosilaning mexanik ma’nosi.
M o d d i y M n u q t a y = f( t ) q o n u n b o ’ y i c h a t o ’ g ’ r i c h i z i q b o ’ y l a b ha rakatla nsin. Moddiy nu qta boshla ng’ich hola tda 0 nuqta da bo’lib, t o momentda esa Mo hola tni olib, y o= f(t o) ma sofa ni bossin.t=t0+ t momentda esa M1 holatni olib, bosib o’tgan yo’li y=f(t1)= f(to+ t) bo’la di. t vaqtda bosib o’tgan yo’li esa y= f( t o+ t) -f(to) bo’ladi.
y
nisbat moddiy nu qtaning t va qtdagi o’rta cha tezligi deyiladi.
t
y y
v= lim
t 0 t
— moddiy nuqtaning t momentdagi tezligini beradi. lim
t 0
f( tº) y f(t1)]
0 M0 t M11 t
=u'.
t
Demak, hosilaning mexanik ma 'nosi harakatlana yotga n moddiy nuqtaning ma ’lum
momentdagi tezligini ifodalar ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |