O‘rta maxsus, kasb–hunar ta’limi markazi «maktabdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi» kasbi bo’yicha

Tuzuvchilar:	X.Boboxonova	–	1-Toshkent pedagogika kolleji o’qituvchisi.
Taqrizchilar:	Q.Abdullayeva	–	Nizomiy nomli TDPU katta o`qituvchisi, PFN
	Z.Ibragimova	–	1-Toshkent pedagogika kolleji o’qituvchisi.

Kirish

Maktabdan va sinfdan tashqari to`garak ishi tashkilotchisining asosiy vazifasi, o`quvchilarni bo`sh vaqtlaridan unumli foydalanish orqali xalq xo`jaligiga zarur bo`lgan biron kasbga muhabbat uyg`otish. Fanning asosiy vazifasi bo`lajak to`garak tashkilotchisiga tikuvchilik sanoati korxonalarining tashkil topishi, va rivojlanishi, xomashyo bazasi, joylashishi, ishlab chiqarish turlari, ishlab chiqarish fondlari ularni baholash, mehnatni tashkil etish asoslari, mehnatga haq to`lash, ishlab chiqarishni texnikaviy tayyorlash, mahsulotni ishlab chiqarish, sotish rejasi, buyum tannarxi, foyda va uni taqsimlash, to`garak jarayonida iqtisodiy tarbiyani shakllantirish, oila budjetini hisoblash, bozor iqtisodiyoti sharoitidagi tub iqtisodiy islohotlarni, dolzarb iqtisodiy masalalarni, muammolarni hal qila olish kerak. Chunki bo`lajak to`garak rahbarining vazifasi to`garak a’zolariga iqtisodiy tarbiya berishdir. Iqtisodiy tarbiya yaxshi yo`lga qo`yilgan joyda tejamkorlikka o`rgatish, xomashyo, suv, ish qurollari, vaqtdan unumli foydalaniladi. Kelgusida biron bir kichik korxona ochish imkoniyati bo`lgan vaqtda bu bilimlardan foydalanadilar. Tikuvchilik jarayoni fani va o`quv amaliyoti jarayonida tikilgan buyumlarning tannarxini hisoblash, oila budjetiga o`z hissasini qo`shish imkoniyatini sezgan o`quvchining tanlagan kasbiga bo`lgan muhabbati yanaga oshadi.

Fanni o`rganish natijasida o`quvchilar quyidagi bilimlarga ega bo`lishlari kerak:

“Korxona to`g`risida”gi Qonun mazmunini

• 
  Korxonani joylashtirish, xomashyo bazasi haqida ma’lumotga ega bo’lishlari;
  
• 
  tikuvchilik, ishlab chiqarishni tashkil etish asoslari korxona, sanoat, kichik biznes, tadbirkorlik, xususiylashtirish haqida tushunchaga ega bo’lishlari;
  
• 
  korxonadagi fond turlari, aylanishini, ularni eskirishlari;
  
• 
  mehnatga haq to`lash usullari, korxonadagi rejalashtirish ishlarini bilishlari;
  
• 
  oila iqtisodi, budjeti haqida ma`lumotga ega bo`lishlari;
  
• 
  to`garak a`zolarini iqtisodiy tarbiyalash asoslarini bilishlari kerak.
  

Fanni o`rganish natijasida o`quvchilar quyidagi ko`nikmalarga ega

bo`lishlari kerak:

• 
  korxonalarda ishlab chiqarishni rejalashtirishni, mahsulotni ishlab chiqarish,
  
• 
  sotish, ishchilar sonini rejalashtirish, mehnat unumdorligini oshirish omillarini;
  
• 
  korxona faoliyatini iqtisodiy tahlil etishni, tannarx, uni kamaytirish, foyda, uni taqsimlash, rentabellikni hisoblashni;
  
• 
  oila budjetini hisoblash va rejalashtirishni bilishlari kerak;
  

Fanni o`qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalari

bo`yicha tavsiyalar

Kishilarning xalq iste’moli mollariga bo`lgan ehtiyojlarini har tomonlama qondirish yengil sanoat va uning yirik tarmog`i - tikuvchilik sanoati zimmasiga yuklanadi. Bu mas’uliyatni tikivchi kasbini tanlagan kolllejning har bir bitiruvchisi bilishi kerak. Shuni hisobga olib kollej o`quvchisiga bilimlar berish jarayonida zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalanish tavsiya etiadi. Kasb-hunar kollejlarida malakali kichik mutaxassislar tayyorlashda quyidagilarga e’tibor berilishi kerak.

-Mutaxassislik fanlarini o`rgatishda egallanayotgan bilim, ko`nikmalar davlat ta’limi standartlarida berilgan talablarga asoslangan bo`lishi kerak.

-Mutaxassislik kasbi bo`yicha ta’lim berish mazmuni fan, texnika, texnologiya taraqqiyoti darajasi talablariga javob berishi kerak.

-Ta`lim berishning zamonga xos texnik vositaridan - slaydlar, multimediya va boshqa kompyuter dasturlaridan foydalanishi kerak

-Fan bo`yichi amaliy ish, seminar darslarini tashkil etishda o`qituvchi axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlaridan foydalanish va bunday mashg`ulotlarda o`quvchi asosiy figura bo`lishiga erishishi kerak.

-Xonada o`quvchilar va o`quvchilar foydalanishlari uchun kompyuter, kodoskop, internet tarmog`idan olingan manbalar to`plami bo`lishi kerak. Har bir darsda o`qituvchi ulardan foydalanishi kerak.
Kirish. Fanining maqsad va vazifalari.

Fanining maqsad va vazifalari. Davlat standarti talablari.

I bo`lim. Tikuvchilik ishlab chiqarishni tashkil etish asoslari

1-mavzu. Tikuvchilik sanoatida ishlab chiqarish jarayoni haqida tushuncha.

Tikuvchilik sanoatini tashkil etish tarixi, xomashyo bazasi, joylashuvi.

Ishlab chiqarish jarayoni haqida tushuncha.
2-mavzu. Korxona-iqtisodiy tizimining quyi bosqichi

“Korxona” tushunchasining mohiyati. Korxona faoliyatining asosiy yo`nalishlari.

Amaliy ish. “Korxona to`g`risida”gi Qonunni o`rganish. Korxona xususiyatlarini aniqlash.

3-mavzu.Turli shakllardagi korxonalar

Turli shakllardagi korxonalar. Xususiy va kichik korxonalar haqida.

4-mavzu. Korxona fondlari, ularning aylanishi.

Amaliy ish. Korxona fondlari, ularning aylanishini tezlashtirish omillarini aniqlash.

(Asosiy va aylanma fondlar. Asosiy fondlar tarkibi. Asosiy fondlarning jismoniy va ma`naviy eskirishi. Aylanma fondlar. Aylanishni tezlashtirish omillari.)
5-mavzu. Yakka buyurtma korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil etish

Yakka buyurtma korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish xususiyatlari. Buyurtmalarni tikish texnologiyasi.

6-mavzu. Tikuvchilik korxonalariga sayohat.

Amaliy. Yakka yoki xususiy korxonaga sayohat

Mustaqil ish. Tikuvchilik korxonalariga sayohat davomida yakka yoki xususiy korxona ish faoliyati bilan tanishish, ishni tashkil etish bo`yicha referat yozish. Testlar tuzish.
7-mavzu. Mehnat unumdorligi va uni oshirish omillari.

Mehnat unumdorligi va unga ta`sir etuvchi omillar. Mehnat unumdorligini oshirish yo`llari.

Amaliy ish. Mehnat unumdorligini oshirish omillarini aniqlash.
8-mavzu. Mehnatga haq to`lash

Mehnatni normalash va ish haqi turlari. Ta`rif setkasi bo`yicha haq to`lash. Malaka toifalarini belgilash.

II bo`lim. Korxonalarda ishlab chiqarishni rejalashtirish

1-mavzu. Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishni boshqarish.

Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishni boshqarish,Talab va taklif muvozanati.

Amaliy ish. “Haftalik qilinishi kerak” varag`ini tayyorlash.
2-mavzu. Mehnat va ishchi xodimlar rejasi

Amaliy ish. Mehnat va ishchi xodimlar sonini rejalashtirish. Ish haqi fondini rejalashtirish.

Mustaqil ish. Xodimlar sonini, ish haqi fondini rejalashtirish (ishlab chiqarish korxonalariga uyushtirilgan sayohat misolida bajariladi)

3-mavzu. Korxona xarajatlarini bilish, iqtisodiy taqsimlash.

Korxona xarajatlari, foydasi. Tannarx, uning turlari, foydani taqsimlash.

Mustaqil ish. Tikuvchilik texnologiyasi fanidan Davlat attestatsiyasiga tayyorlangan buyumning xarajatlarini, tannarxi va sotish narxini hisoblash.
4-mavzu. Tadbirkorlik ishlab chiqarishning asosi

Seminar: Tadbirkorlik ishlab chiqarishning asosi

1. “Tadbirkorlik haqida”gi O`zbekiston Respublikasi qonunini qabul qilinishi haqida.

2. Tadbirkorlik ishlab chiqarishning asosi ekanligi.

3. Tadbirkorlikning jamiyat uchun ahamiyati.

4. Tadbirkorlik uchun zarur bo’lgan qobiliyatlar.

5. Kichik korxonani muvaffaqiyatli tashkil etishning asosiy omillari.

6. Tadbirkorlik faoliyati imkoniyatlarini aniqlash va baholash.

7. Kichik korxonolarni tashkil etish yo’llari.

8. Biznesga kirish yo’llari.
III bo`lim. To`garak a`zolarini iqtisodiy tarbiyalash asoslari

1-mavzu. Oilada iqtisodiy tarbiya. Oila budjetini hisoblash

Oilada iqtisodiy tarbiya. Oila - iqtisodiy tarbiya negizi.

Amaliy ish. Oila budjetini rejalashtirish, hisoblash, jadvalini tuzish.

Mustaqil ish. Haz bir o’quvchi o’z oilasiga 1 oyda ketadigan xarajatlar jadvalini tuzish.
2-mavzu. To`garak mashg`ulotlarini o`tkazishda iqtisodiy tarbiya

Seminar. To`garak mashg`ulotlarini o`tkazishda iqtisodiy tarbiya

1. To`garak tashkilotchilarini tayyorlashda iqtisodiy tarbiyalashning ahamiyati

2. To`garak mashg`ulotlarini o`tkazishda iqtisodiy tarbiyani shakllantirish yo`llari.

3. Kollej o`quvchisining kun tartibi va uni iqtisodiy tarbiyaga ta’siri.

4. O`z-o`zini band qilishning afzalliklari.
Ishlab chiqarishni tashkil etish fani bo`yicha amaliy mashg`ulotlar va

mustaqil ishlarni tashkil etish bo`yicha ko`rsatmalar
Ishlab chiqarishni tashkil etish fani bo`yicha amaliy ishlar rejaga muofiq bajariladi. O`qituvchi o`quvchilarning bilim saviyasi va o`qitish shart-sharoitlaridan kelib chiqib, amaliy mashg`ulotlar va mustaqil ishlarni tashkil etadi. Amaliy va mustaqil ishlarni tashkil etishda o`quvchilarga mavzular oldindan beriladi va reja tuzish tavsiya etiladi. Har bir o`tkazilgan amaliy va mustaqil ish albatta tekshirilishi va baholanishi lozim. Amaliy va mustaqil ishlarni tashkil etish o`quvchilarning ijodiy ishlashlariga sharoit yaratiladi.

Amaliy ishlar masg`ulotlar jarayonida, mustaqil ishlar esa uy ishi tariqasida bajariladi.

Mavzular bo`yicha soatlar taqsimoti

№	Fanning bo`lim va mavzulari nomi	Umumiy yuklama, soat
		Hammasi	Dars turi bo`yicha soatlar taqsimoti (auditoriya yuklamasi)						Mustaqqil ish
			Jami	Nazariy (ma`ruza)	Amaliy	Laborato-riya ishi	Seminar	Kurs ishi (loyihasi)
1	Kirish. Fanning maqsad va vazifalari.	2	2	2
I bo`lim. Tikuvchilik ishlab chiqarishni tashkil etish asoslari
2	1-mavzu. Tikuvchilik sanoatida ishlab chiqarish jarayoni haqida tushuncha	2	2	2
3	2-mavzu. Korxona – iqtisodiy tizimining quyi bosqichi.	4	4	2	2
4	3-mavzu. Turli shakllardagi korxona	2	2	2
5	4-mavzu. Korxona fondlari, ularning aylanishi.	2	2	-	2
6	5-mavzu. Yakka buyurtma korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish	2	2	2
7	6-mavzu.Tikuvchilik korxonalariga sayohat.	6	2	-	2				4
8	7-mavzu. Mehnat unumdorligi va uni oshirish omillari	4	4	2	2
9	8-mavzu. Mehnatga haq to`lash.	2	2	2
II bo`lim. Korxonalarda ishlab chiqarishni rejalashtirish
11	1-mavzu. Mahsulotni ishlab chiqarish va sotishni boshqarish	4	4	2	2
12	2-mavzu. Mehnat va ishchi xodimlar rejasi.	6	2	-	2				4
13	3-mavzu. Korxona xarajatlarini bilish, iqtisodiy taqsimlash	8	4	2	2				4
14	4-mavzu. Tadbirkorlik – ishlab chiqarishning asosi.	2	2	-	-		2
III bo`lim. To`garak a`zolarini iqtisodiy tarbiyalash asoslari
15	1-mavzu. Oilada iqtisodiy tarbiya. Oila budjetini hisoblash.	9	4	2	2				5
16	2-mavzu. To`garak mashg`ulotlarini o`tkazishda iqtisodiy tarbiya. Yakuniy nazorat.	2	2	-	-		2
	Jami:	57	40	20	16		4		17

Amaliy mashg`ulotlarni o`tkazish uchun kerakli jihozlar

Ishlab chiqarishni tashkil etish fani bo`yicha o`tkaziladigan amaliy mashg`ulotlar uchun o`quv qurollari, darsliklar, qo`shimcha adabiyotlar, ommaviy axborot vositalari kerak.

O`qitishning texnik vositalari

1. Jihozlar, inventarlar.

2. Didaktik materiallar va texnik vositalar:

- televizor, ekran, shaxsiy kompyuter

- mavzu bo`yicha disketlar - kodoskop

- videoko`z

- slaydlar

- kartochka-topshiriqlar va dasturlashtirilgan topshiriqlar, testlar

3. O`quv ko`rgazma qurollari, o`quv dasturlari bo`yicha plakatlar

Foydalanilgan adabiyotlar

1. I.A.Karimov O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida.-T.,1995-yil.

2. O’zbekiston Respubliasi “Korxonalar to’g’risida”gi Qonuni, 1991-yil

3. Z.Xudoyberdiyev “Tadbirkorlik va biznes asoslari” 2010-yil.

4. Y.Abdullayeva “Kichik biznes va tadbirkorlik asoslari”- 2000-yil.

5. Y.Abdullayev “Kichik biznes va tadbirkorlik asoslari” - 2000-yil.

6. E.Sidiqov. Iqtisodiyot va biznes asoslari. – T.: Sharq, 1997.

7. Mahalliy matbuot materiallari.

8. U.Parpiyev Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish. – T.: 1996.

9. U.Parpiyev O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. – T.: 1998.

10. A.O`lmasova Oila iqtisodiyoti. – T.: 1998.
Foydalanishga tavsiya etiladigan internet tarmog`i

1.http://uzbiznes.zn.uz/ Tadbirkorlik haqida hamma narsa

2. http://el.tfi.uz/pdf/kbv1umuf_uzl.pdf Tadbirkorliq haqida

3.http://new.ziyonet.uz/uzl/library/libid/30500/tn/typeid/tv/39/ Yengil sanoat mahsulotlarini loyihalash asoslari

4. http://13-dimi.uz/uzb/clubs.php Togaraklar

5.http://yandex.ru/yandsearch?text=togaraklar+haqida&lr=10335 Togaraklar

6.www.yoshtadbirkor.uz/index.php/docs/huquq/ Tadbirkorlik

fido-biznes.uz/rus/index.php bunisi biznes haqida

7.http://barkamol.uz/view_data.php?id=15 "Barkamol-avlod" Respublika Bolalar Badiiy Ijodiyot Markazi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

O`RTA MAXSUS, KASB – HUNAR TA`LIMI MARKAZI

Ro`yxatga olingan №KMD 3141602 – 2.18 “15” avgust 2012-yil

Vazirlikning 2012 yil 15 avgustdagi 332-1-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan