O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

34-mashq. She’rni o‘qing. Urxun-enasoy yozuvlari haqida bilganla-ringizni so‘zlab bering.

Urxun xatlariga boqing, ajoyib,

Xalqim tarixidan sado bu xatlar.
Kultegin, Xon Bilga o‘zbegim
Shuhrat bog‘idagi ulkan daraxtlar.
Qarang, mehnatlarda qavargan,
Xalqim qo‘llariga o‘xshaydi shakli.
Goh Doro kuydirgan, goh arab chopgan,
Bobomday sarg‘aygan, toliqqan, dardli,
Ohlari samoni, falakni tutgan,
Asrlar nomidan so‘zlaydi ular.
Ularning qatidan sizadi xalqi,
Kultegin boshida chekkan qayg‘ular.
Hozirda dong‘i zo‘r ayrim yozuvlar,
Ixtirosin kutib yotgan paytida.
Bobomning buvimga ishqi har sahar,
She’r bo‘lib yongandi urxun xatida.
Urxun yozuvlari — ko‘zimga ziyo,
Bobolardan qolgan tabarruk meros.
Siz bitilgan toshni aylab to‘tiyo,
Ming bora ko‘zlarga surtsak-da, bu oz!
(Abdulhay Sobirov)


35-mashq. Matnni o‘qing. Savol va topshiriqlarga javob bering.

Urxun-enasoy yozuvi haqidagi dastlabki xabarlar N.K. Vidzen, S.U. Remezov, I. Tabbet-Stralenberg, D.G. Messershmidt, M.A. Kastren kabi tadqiqotchilar tomonidan e’lon qilingan.

1889-yili N.M. Yadrinsev Mongoliyadagi Qoraqurum shahristoni xarobalaridan ikkita katta bitiktosh topib oldi. Keyinchalik ma’lum bo‘li­shicha, bu toshlar Kultegin va Bilga xoqonlar sharafiga qo‘yilgan bitiktoshlar ekan.
V.V. Radlov, V. Tomsen, P.M. Melioranskiy kabi olimlar bu sirli yozuvlarni o‘qishga qattiq kirishganlar. 1893-yilning 25-noyabr kuni V. Tomsen birinchi bo‘lib bitiktoshlar sirini ochganligini e’lon qildi. Bu vaqtda V.V. Radlov 10 ta harfni o‘qib ulgurgan edi. Mazkur sirli yozuvlar turk xalqiga tegishli ekan. Enasoy hamda Urxun daryolari havzalaridan topilganligi uchun ular urxun-enasoy yozuvlari deb atala boshlandi. Hozirda ularning 700 ga yaqin namunalari fanga ma’lum.


36-mashq. Quyidagi so‘zlarni eslab qolishga harakat qiling. Ularning nima sababdan ishlatilmay qolganini yoki o‘zgarganini izohlang.

Budun — xalq Ko‘ch — urug‘, zot

Bilig — bilim O‘kush — ko‘p
Ingek — sigir O‘z — jon, vujud
Yag‘i — yov, dushman Art — tepa, dovon
Batsiq — g‘arb Erik — mard, botir, erkin