O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Bo‘G‘IN VA UNING TURLARI

Biz so‘zlarni talaffuz qilayotganimizda, o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi bo‘linib-bo‘linib chiqadi. Bu bo‘linish tovush yoki tovushlar yig‘indisi shaklida bo‘ladi. Ana shu hodisa tilda bo‘g‘in deb yuritiladi.

Bir havo zarbi bilan aytilgan tovush yoki tovushlar yig‘indisiga bo‘g‘in deyiladi.

Savod chiqarishda va yozuvda bo‘g‘in juda katta amaliy ahamiyatga ega. Bo‘g‘inni tashkil qilishda unli va undosh tovushlar xilma-xil kombinatsiya­larda bir-birlariga qo‘shiladilar.

Masalan:
unli — undosh: ol, uy, il...
undosh — unli: ha, ma, na...
unli — undosh — unli: ola, una, ura...
undosh — unli — undosh: bir, til, kir...
undosh — unli — undosh — unli: vafo, qora, bola...
undosh — unli — undosh — unli — undosh: bodom, g‘azab, lobar va hokazo.
O‘zbek tilidagi so‘zlar kel, bur, suv kabi bir bo‘g‘inli, osmon, qadrdon, iqbol so‘zlaridek ikki bo‘g‘inli, kelajak, xayolot, muhabbat singari uch bo‘g‘inli, yotoqxona, gumburlamoq, xoinona kabi to‘rt bo‘g‘inli, radio­karnay, gultojixo‘roz, abadiylashtirmoq, qurolsizlantirish, aytolma­ganlik­laringiz­dandir-da kabi besh va undan ortiq bo‘g‘inli bo‘ladi.
So‘zlar unli tovush bilan tugasa, bunday bo‘g‘inga ochiq bo‘g‘in, undosh tovush bilan tugasa, yopiq bo‘g‘in deb ataladi.
Masalan: a) dala, tabaqa, havo, ...; b) turp, qor, shayton, ...


124-mashq. O‘quvchilar hayotidan olingan quyidagi qatralarni o‘qing. So‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratib ko‘chiring.

— Menga ruchkangizni berib tursangiz, — deb iltimos qildi singil akasidan.

— Nega o‘zingniki bilan yozmayapsan? — deb so‘radi akasi.
— Meniki ko‘p xato qilyapti, — deb javob berdi singlisi.
O‘qituvchi o‘quvchidan so‘radi:
— O‘g‘irlamoq fe’li o‘tgan zamonda qanday tuslanadi?
— O‘g‘irladi.
— Kelasi zamonda-chi?
— Qamoqda ...