O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

O‘ylang: Undalmalarning o‘rni erkin bo‘ladi, degan fikrni izohlab bering.
Тayanch tushunchalar: grammatik aloqaga kirishmaslik, subyektiv munosabat, undash ohangi.
Berilgan maqolning ma’nosini izohlang, undalmani toping hamda uni gapning uchta joyida keltiring.


O‘qish bilmasang, uqib ol, qizim;
Qulog‘ingga taqib ol, qizim.


137-mashq. Gaplardagi undalmalarni aniqlang, o‘rnini va tinish bel­gilarini izohlang, qanday uslubiy vazifa bajarilayotganini tushuntirib bering.

1. Ey inson, odam degani qo‘yini qassobga bersa ham, so‘y­gunicha poylab turadi. 2. Uzr, o‘rtoq prokuror, tanimaganni siyla­mas, degan maqol bor-ku. 3. Hamdam aka, anchadan beri birovni chaqa olmay zada bo‘lib turgan ekansiz-a? — dedi Zohid jilmayish­ga harakat qilib. 4. Kel, o‘zbek qardoshim, kel, mening aziz qo‘nog‘im bo‘l, qalbing huzurli o‘lsun, — dedi u o‘rnidan turib. 5. Bo‘tam, yana bir Hadisi sharif borki, unda qabristonni ziyorat qilishga da’vat etiladi. 6. Jalil, og‘ayni, otamga o‘z qo‘ling bilan bir palov damlab bergin. 7. Asad, shu paytgacha emaklasak ham birga emakladik, yugursak ham birga yugurdik, tursak — birga turdik. 8. Salom qardoshim, Xongireydan senga ulug‘ salomlar, — dedi Mamatbey u bilan ko‘risha turib. 9. Sen bola, menga aql o‘rgatma — bor, jo‘na, turqingni ko‘rmay. Mahmudga borib ayt. 10. Yoshulli, sizlar adolat qilasizlar, deb eshitgan edik. (Т. Malik)

138-mashq. Quyidagi so‘z va so‘z birikmalari undalma vazifasida kelgan gaplar tuzib yozing.

Sarvari olam, Hurmatli Prezident, ey Inson, obod o‘lkam, O‘zbekistonim, ey sen zakiy, boy ota, gulim, ona tilim, Vatan, azizim onam, ko‘zim qorasi.

139-mashq. Quyidagi gaplarni o‘qing. Ularni undalmali gaplarga aylantirib ko‘chiring.

Namuna: Otashga sig‘indi bir zamon xalqim. (A.Oripov)

1. Xalqim, bir vaqtlar sen otashga sig‘ingan eding. 2. Mil­latimizning har bir hikmati zamirida olam-olam mazmun yashiringandir. 3. Qush qanchalik baland yoki uzoqqa parvoz qilmasin, baribir o‘z oshyoniga qaytib keladi. 4. Kishi qozonga nima solsa shuni, tosh solsangiz, tosh olasiz, osh solsangiz, osh olasiz. 5. Go‘dak oilaviy muhitda ulg‘ayadi, muhit uni qanday oziqlantirsa, shunday ruhda kamolga yetadi. 6. Тalabalik yillarim dugo­nalarim biznikiga kelishini buvijonim juda yaxshi ko‘rardi. 7. Men bir narsaga qattiq ishonamanki, hayotimdagi og‘ir va baxtiyor kunlarda doim buvimning ruhi menga madad bo‘lib kelyapti. 8. Shu payt eshik ochilib, bolalarning xushchaqchaq ovozlari, onajonimning bag‘riga otilib, mehr to‘la bildirilgan salom-aliklari barala yangradi. 9. Ayol qanchalik didli-farosatli, tabiatan ozoda, saranjom-sarishta, buning ustiga shirinsuxan bo‘lsa, hatto xonadon devorlari ham jilva qilib turadi. 10. Muhabbatxon xonado­nimga quyosh bo‘lib, o‘zgacha harorat olib kirdi. («Sanam» jurnalidan)