O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Juda muhim. Тo‘g‘ridan to‘g‘ri kesimga tobe bog‘lanib kelgan to‘ldiruvchilar mustaqil to‘ldiruvchilar sanaladi. Masa­lan, seni sog‘in­dim gapida kimni? so‘rog‘iga javob bo‘luvchi seni so‘zi kesim vazifasida keluvchi sog‘indim bo‘lagiga bog‘­lanib, mustaqil to‘ldiruvchi vazifasida keladi. Kesim vazifasida kelmagan, bunday to‘ldiruvchilar o‘zi bog‘­langan fe’l bilan bog‘langan to‘ldiruvchilar nomustaqil to‘ldiruvchi hisoblanadi. Shuning uchun u biron bir ikkinchi darajali bo‘lakning tarkibiy qismi — bo‘lakning bo‘lagi vazifasini bajaradi. Masa­lan, Dangasaning non yeyishini ko‘r gapida dangasaning non yeyishini birikmasi nimani? so‘rog‘iga javob bo‘lib, birikmali to‘ldiruvchi vazifasida keladi. Birikmali gap bo‘lagi esa kimning? va nimani? so‘roqlariga javob bo‘luvchi aniqlovchi (dangasaning) va to‘ldiruvchi (non)larni o‘z ichiga oladi. Bu bo‘lak tarkibidagi non bo‘lagi nomustaqil to‘ldiruvchi, bo‘lak­ning bo‘lagidir.

Тo‘ldiruvchilar kesim bilan qanday bog‘lovchi vosita yordamida bog‘­lanishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: a) kelishikli to‘ldiruvchilar; b) ko‘makchili to‘ldiruv­chi­lar. Masalan, sen bilan (kim bilan?) olam munavvar gapida sen bilan bo‘lagi ko‘makchili to‘ldiruvchi. Senga (kimga?) aytar gapim bor gapidagi senga bo‘lagi kelishikli to‘l­diruvchi sanaladi.

Тushum kelishigi bilan shakllangan to‘ldiruvchi­lar­da to‘ldiruv­chi bilan u bog‘langan hokim bo‘lak yonma-yon turganda tushum kelishigi ifoda­lanmasligi mumkin, lekin uning borligi so‘rog‘idan va kesim­ning o‘timli fe’l ekanligidan bilinib turadi. Masalan, shoirlari g‘azal bitadi, gapida g‘azal so‘zi u bog‘langan kesim o‘timli fe’l bilan ifodalangan bo‘lib, nimani? so‘rog‘iga javob bo‘luvchi so‘zning bo‘lishini talab qiladi. Agar to‘ldiruvchini kesimdan uzoq­lash­tir­sak, to‘ldiruvchi bilan kesim o‘rtasiga boshqa bir so‘zni kiritsak, tushum kelishigi tiklana­di. Masalan, g‘azalni shoirlari yozadi. Ko‘rinadiki, tushum kelishigi doimo tushib qola bermaydi.
Juda muhim. To‘ldiruvchi hokim bo‘lakdan anglashilgan hara­katiga, munosabatiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: 1) vositasiz to‘ldiruvchi; 2) vositali ­to‘ldiruvchi.
Tushum kelishigi orqali ifodalangan to‘ldiruvchi vositasiz, qolgan shakllardagi to‘ldiruvchilar vositali sanaladi.