O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

188-mashq. Yoshlikka berilgan quyidagi tavsifni daftaringizga ko‘chiring hamda uni yod oling. Siz ham rizolik, adolat, saxiylik kabi fazilatlarga tavsif bering.

Yoshlik, bu — jasorat. Bu — ishonch. Bu — jasoratga intilish. Bu — lirika va romantika.

Bu — kelajakka tuzilgan ulkan rejalardir.
Bu — istiqbolning boshlanishi. (N. Hikmat)


33-dars. QISMLARI OHANG YORDAMIDA
BOG‘LANGAN QO‘SHMA GAPLAR


Dars maqsadi: Qismlari ohang yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar yuzasidan talabalarning bilimlarini chuqurlashtirish. Ohang yordamida bog‘langan qo‘shma gaplardan amalda to‘g‘ri foydalana olish ko‘nikmasini shakllantirish.
R E J A:

1. Qismlari ohang yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar haqida.

2. Ohang yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar qismlari o‘rta­sidagi mazmuniy munosabatlar va qo‘shma gap turlari o‘rtasidagi sintaktik sinonimiya.


1-topshiriq. Quyidagi gaplarning nimasi bilan bir-biridan farqlanishi va ular o‘rtasida qanday umumiy jihatlar borligini ayting. Qo‘shma gapning qaysi turlariga kirishini bayon qiling.


Bahor keldi, gullar ochildi.
Bahor keldi, shuning uchun gullar ochildi.
Bahor keldi va gullar ochildi.


2-topshiriq. Quyidagi sodda gaplardan bog‘langan, ergash­gan va ohang yordamida bog‘langan (bog‘lovchisiz) qo‘shma gaplar hosil qiling. Ularning qaysi belgisi bilan bir-biridan farq qilayotganini ayting. Yurt tinch. Sen tinch.
Yuqoridagi darslarda qo‘shma gaplarning doimo ikki va undan ortiq sodda gaplardan tashkil topishi, qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar uning qismlari ekanligi, ana shu tarkibiy qismlar bir-biri bilan ma’lum bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanishi va qismlari qanday bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanishiga ko‘ra qo‘shma gaplarning quyidagi uch turga bo‘linishi haqida ma’lu­motga ega bo‘ldingiz: 1) qismlari teng bog‘lov­chilar yoki bo‘lsa, esa so‘zlari yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar; 2) qismlari ergashtiruvchi bog‘lovchilar yordamida yoki bir qismning kesimi nomustaqil shaklda turgan qo‘shma gaplar; 3) qismlari maxsus bog‘lovchi vositalarsiz, ohang yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar.
Bularning birinchi turi bog‘langan, ikkinchi turi ergash gapli, uchinchi turi esa bog‘lovchisiz qo‘shma gap hisoblanishini bildingiz.