O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

O‘ylang: Grammatik va mazmuniy munosabat deganda nimani tushunasiz?
Тayanch tushunchalar: sintaktik butunlik, kesimlik belgisi, kesimlik shakllari, qo‘shma gap, bog‘langan qo‘shma gap, bog‘­lovchisiz qo‘shma gap, ergash gapli qo‘shma gap, grammatik vosita.
Berilgan maqolning ma’nosini izohlang, sodda yoki qo‘shma gap ekanligini tushuntiring.


Har kimni bilay desang, so‘zini o‘rgan,
Zotini bilay desang, qilig‘ini o‘rgan.


183-mashq. O‘qing, qismlari biriktiruvchi bog‘lovchilar bilan bog‘­langan qo‘shma gaplarni topib, ularni bir paytda yoki ketma-ket yuz bergan voqea, hodisa, harakatni ifodalovchi qo‘shma gaplarga ajrating. Matnni ko‘chirib, ulardagi bog‘lovchi vositalarning tagiga chizing.

1. U har uch qadamda bir to‘xtab, nafasini rostlay-rostlay tepaga zo‘rg‘a yetdi, qopni ag‘dardi-yu, muvozanatini saqlay olmay o‘tirib qoldi. 2. Mashrab vafosizlik to‘g‘risidagi kitoblarni o‘qisa, yo erkaklar og‘zidan xotin-qizlar haqida shaloq gaplar eshitsa, esiga hamisha Mastura tushadi-yu, butun vujudi isyon ko‘taradi, bunday gaplarning birontasiga ishonmaydi. 3. Gulchehra «piq» etib kuldi-da, cho‘zilib tugunni oldi. 4. Shu bilan maslahat tugadi-yu, byuro boshlanish bilan birinchi bo‘lib Ertoyev so‘zga chiqdi. 5. Mashhur qora qashqa ayg‘irining chilvirini xirmondagi bolalarga tutqazdi-da, dabdurustdan chollar bilan gaplashib turgan Komilaga yuzlandi. 6. Тo‘satdan eshik sharaqlab ochildi va ostonada Ertoyev paydo bo‘ldi. 7. Inobat qizishib ketib, pisandaga o‘tganini endi payqadi va uyalib yerga qaradi.

(O.Yoqubov)
184-mashq. Quyida berilgan fe’llardan bog‘langan qo‘shma gaplar hosil qilib yozing.

1. Oqardi, to‘kildi. 2. Bukildi, salom berdi. 3. Nigoron bo‘ldi, nasib qilmadi. 4. Hayron bo‘ldi, nafasi tiqildi. 5. Yiqildi, shikast­landi. 6. Azoblandi, qiylandi. 7. Kezdi, uyg‘ondi. 8. Aynidi, yog‘a boshladi. 9. Qo‘msadi, yig‘ladi. 10.Yuraverdi, g‘oyib bo‘ldi. 11. O‘yladi, bag‘ishladi. 12.Sevindi, yoshlandi.