O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

201-mashq. Quyidagi gaplardan bog‘langan qo‘shma gaplar hosil qiling. Yo‘qsa, esa, bo‘lsa kabi vositalar bog‘lovchi vazifasini bajarsin.
1. U otasini sovuq qarshi olgani esiga tushardi. Ich-ichidan ezilib ketardi. 2. Ular eshaklarini shahar chetidagi soyda qoldirishdi. U yog‘iga piyoda ketishdi. 3. Ertayevning qisilgan ko‘zlari qoron­g‘ida «yalt» etgan pichoqday yiltillab ketdi. Komil qa­dalib turganini ko‘rdi. Yuzini chetga burdi. 4. Тergovchi qayoqqadir ketgan. U parvo qilmasdi. 5. Uchovlashib uni zo‘rg‘a tinchitishdi. Yigitlar navbatma-navbat darchadan mo‘ralab, Komilning yo‘lini poy­lashdi. 6. Kun botdi. Komildan darak bo‘lmadi. 7. Hozirgina Chavandozning oldiga kirdi. Aniq bir javob ololmas edi.
(O.Yoqubov)


34-dars. ERGASHТIRUVCHI BOG‘LOVCHILI
QO‘SHMA GAPLAR VA ULARNING ТASNIFI


Dars maqsadi: Ergash gapli qo‘shma gaplar yuzasidan o‘quv­chilarning umumiy o‘rta ta’limda olgan bilimlarini mustahkamlash.


R E J A:

1. Ergash gapli qo‘shma gap haqida.

2.Ergash gapli qo‘shma gapning qismlari haqida.
3.Ergash gapni bosh gapga bog‘lovchi vositalar.


1-topshiriq. Quyida berilgan sxemadan qaysi biri ergash gap, qaysisi bosh gap sxemasi ekanligini tushuntiring.

1 2

2-topshiriq. Quyida berilgan gap qolipida nuqtalar o‘r­niga muvofiq keladigan gaplarni qo‘ying. Qanday ergash gapli qo‘shma gap ekanligini ayting.

Kim . . . . . . . . . .-sa, u . . . . . . . . . . -da

3-topshiriq. Quyida berilgan gap qoliplarini bir-biriga solish­tirib, qanday gap qoliplari ekanligini, ularning bir-biridan farqini ayting.

1) 1 va 2 2) 1 shuning uchun 2 3) 1 , 2

4-topshiriq. Quyida berilgan gaplarning umumiy va o‘ziga xos tomonlarini ayting.


Qo‘ng‘iroq chalindi va Qo‘ng‘iroq chalindi, shuning
dars boshlandi. uchun dars boshlandi.
Esda saqlang. Qismlari o‘zaro ergashtiruvchi bog‘lovchi yoki shunday bog‘lovchi vazifasidagi so‘zlar yordamida tobe bog‘langan qo‘shma gaplarga ergash gapli qo‘shma gaplar deyiladi.

Ergash gapli qo‘shma gaplar bosh va ergash gaplardan tashkil topadi. Mazmuni izohlanayotgan qism bosh gap, bosh gap mazmunini izohlaydigan va ko‘pincha tobe shaklda turgan qism esa ergash gap sanaladi. Ergash gap bosh gap talab etgan ma’lum so‘roqqa javob bo‘ladi. Masalan, Men xursandman, (nima sababli), chunki sen maqsadingga yetding.