Oriental Art and Culture

Birinchi qor ustidan quvnoq yugurib ketdilar. Qor ustida esa turli xil izlar. Izlar nimaniki ekanligini bolalar bilishmay ustida yugurishadi. Balki tulkini yoki yovvoyi ehkini ko’rib qolisharmidi?!Quyonni ko’rib qolishsa ham ajab emas. Izlar ustida yugura-yugura oxiri adashib qolishdi. Bolalar qo’rqib ketishdi . Kimdir hatto yig’ladi ham.
-Bu sening gaping bilan bo’ldi, Nikitka…Endi o’rmondan qanday chiqib
olamiz?
Axir odam yuradigan yo’lkalar qor bilan qoplandi. Nikita jim, o’zini oqlamadi. Balki biror kishi bu kimsasiz o’rmonda uni “eshitarmi” deb o’ylardi. Birdan Nikita qor ustida izlarni ko’rib qoldi. Bobosi ko’rsatgan ko’p izlardan faqat shu izlarni esda saqlab qolgan edi.



-Ure, bolalar!-qichqirdi Nikita. -Mening izimdan yuringlar. Sizlarni yashash joyiga olib boraman. Bolalar Nikita ko’rsatgan izlar ortidan uzoq yurdilar va yashash manziliga keldilar. O’rmon qo’riqchisining uyiga. Qo’riqchining uyidan qishloqqacha esa qatnov yo’li. Tunda ham adashmaysan.
-Sen bizni qanday izlar orqali olib chiqding ?- so’rashdi bolalar Nikitadan .
-It izlari orqali, -javob berdi u.
-It izlari doim yashash joyiga olib keladi. Chunki it o’rmonda qancha yugurmasin, albatta uyga qaytadi. Buni menga buvam o’rgatganlar. Nikita uyga charchab qaytgan bo’lsada, juda baxtli edi. Bir lahza u bobosini qattiq quchoqlab oldi va qulog’iga nimalardir deb pichirladi. Balki mehribon bobosiga “rahmat” aytgandir.
“Tanish izlar” matniga savollar.

1. 
   Nikitaning bobosi bo’sh vaqtida nimani yoqtirardi?
   
   1. 
      baliq tutishni
      
   2. 
      gazeta o’qishni
      

d. ov qilishni
e. televizor ko’rishni

2. 
   O’rmonda bobosi Nikitaga nimalarni ko’rsatardi?
   
   1. 
      hayvonlarni
      
   2. 
      izlarni
      

d. daraxtlarni
e. tabiatni

3. 
   Izlarni ko’rsatib turib, bobosi Nikitaga nimani ta’kidlardi?
   
4. 
   Nega Nikita bobosining hayvon izlari haqidagi gaplarini tinglamasdi?
   
5. 
   Bolalar bekatda uyga o’rmon orqali kelayotganlarida nima sodir bo’ldi?
   
   1. 
      ular uxlab qolishdi
      
   2. 
      ular ovqatlangani o’tirishdi
      

d. ular adashib qolishdi
e. ular ota-onalariga qo’ng’iroq qilishdi

6. 
   Bolalarning o’rmondagi qo’rquvi, hayajoni aks ettirilgan gaplarni topib yozing
   
7. 
   Bolalar o’rmonda qaysi hayvonlarni uchratishni xohlashdi?
   
8. 
   Bolalarni o’rmonga qanday kayfiyat olib kirdi?
   
   1. 
      qo’rqinchli
      
   2. 
      xush
      

d. ezgin
e. hechqanaqa

9. 
   Nikita bolalarini o’rmondan nimaning izlariga qarab olib chiqdi?
   
   1. 
      bobosining izlariga qarab
      
   2. 
      itning izlariga qarab
      

d. quyon izlariga qarab
e. o’zining izlariga qarab

10. 
    Itning izlariga qarab, yasash manziliga yetib olish mumkin ekanligiga isbot, dalil keltir
    
11. 
    Nikita uyga qaytganida holati qanday edi?
    
12. 
    Nima deb o’ylaysiz, Nikita bobosining qulog’iga nimalar deb pichirladi?
    
13. 
    Hikoyada Nikitaning qaysi hatti- harakati ushbu hikmatga to’g’ri keladi . “Bilgan ergashtiradi, bilmagan ergashadi”
    
14. 
    Hikoya nimaga o’rgatadi?
    

1. 
   kattalr nasihatiga quloq tutish
   
2. 
   har narsani kuzatib borish
   

d. noxush vaziyatlarda hayajonlanmaslik
e. minnatdor bo’lish
AXBOROT MATNI
Pingvinlar sayyoramizning janubiy yarimsharida yashovchi g’aroyib, bir qarashda beso’naqay bo’lib ko’rinuvchi jonivorlardir. Lekin ular faqat quruqlikdagina beso’naqaydir. Hayotining katta qismini suvda o’tkazadigan bu qushlar, suvdagina o’zlarini yaxshi his qiladilar va mohirona ov qiladilar. Pingvinglar hayoti juda mashaqqatli, juda past harorat sharoitidan ularniteri ostidagi qalin yog’ qatlami va qalin patlari sovuqdan asraydi. Patlarning oq- qora ranglari ham ularni asraydi. Orqa tomonidagi qora rang quyosh issiqligini yutib qo’shimcha energiya to’playdi. Pingvinlar qanday yuradi?
Pingvinlar bo’yi 1metrgacha, og’irligi 30 kilogrammgachayetadi. Albatta ularga yurish qiyin. Yurishda qushlarga tayanch vazifasini bajaruvchi dumi yordam beradi. Pingvinlarning ko’payishi hayotidagi juda qiziq bosqichdir. Urg’ochi pingvin 1 ta tuxum qo’yadi. Erkagi uni bostirib turadi. Ona pingvin bu paytda o’ziga yemish topish uchun dengiz tomon yo’l oladi. Baxtli ota tuxumni qorin xaltasida yashirib qo’yadi. Energiyani tejash maqsadida pingvinlar bir- biriga juda yaqinlashib, ba’zan joy almashlab to’da
hosil qiladilar. Ikki oydan keyin esa uzoq kutilgan polapon dunyoga keladi.
Agar to’da yuzlab, ba’zan minglab qushlardan iborat bo’lsa, bu jarayonda tushunmovchilik kelib chiqadi. Pingvinlar bolasini qanday tanib oladi?Hammasi juda oddiy. Pingvinlar bizga turlicha ko’rinsada, bolasini qichqirig’iga qarab taniydi. Mitti pingvin onasi chaqirgandan keyin biror mazali narsa bilan siylashini biladi. Urg’ochi pingvin kichkintoyini oshqozonidagi ezilgan baliq, krevetka, mayda qisqichbaqasimonlar bilan oziqlantiradi. Bu jarayon polapon 2 oylik bo’lgunicha davom etadi. Pingvinlar qanday raqsga tushadilar?
Buni ular nima uchun va qachon qilishadi?
Pingvinlaro’z raqslarini urg’ochi pingvin uchun, hudud uchun, yemish uchun, ba’zan shunchaki yakkakurashalrda ga’laba qozongach ijro etadilar. Shuning uchun bu raqslarni g’alaba raqslari ham deb ataydilar. Raqs paytida erkak pingvin u bilan hazillashmaslik kerakligi haqida qichqiriqlar yordamida izhor qilib turadi. Boshqa pingvinlar bu ogohlantirishlardan keyin raqqos bilan jangga kirishishga jur’at ham qilolmay qoladilar.
Pingvin matniga savollar

1. 
   Pingvinlar sayyoramizning qaysi yarimsharida yashaydilar?
   
   1. 
      shimoliy yarimsharida
      
   2. 
      janubiy yarimsharida
      

d. shimoliy va janubiy yarimsharida

2. 
   Pingvinlar hayotining asosiy qismini qayerda o’tkazishadi?
   
   1. 
      quruqlikda
      
   2. 
      suvda
      

d. muzlikda
e. tog’da

3. 
   Juda past haroratsharoitida hayot kechirishda pingvinlarga nima yordam beradi?
   
   1. 
      to’yimli ozuqa
      
   2. 
      qalin patlar va qalin yog’ qatlami
      

d. tezsuzish mahorati
e. patlarning oq-qora rangi

4. 
   Pingvinlarga yurishga nima yordam beradi?
   
   1. 
      qanoti
      
   2. 
      gavdasi
      

d. dumi
e. panjasi

5. 
   Urg’ochi nechta tuxum qo’yadi?
   
   1. 
      2
      
   2. 
      3
      

d. 1
e. 4

6. 
   Pingvinlar bolasini qanday taniydi?
   
   1. 
      rangiga qarab
      
   2. 
      ovoziga qarab
      

d. hidiga qarab
e. ko’ziga qarab

7. 
   Pingvinlarga yurish nega qiyin ekanligini tushuntir ?
   
8. 
   Qanday voqea munosabati bilan pingvinlar g’alaba raqsini ijro etishadi?
   
9. 
   Urg’ochisi bolasini nima bilan boqadi ?
   
   1. 
      suvo’tlari va o’simliklar
      
   2. 
      ezilgan baliq va krevetka
      

d. go’sht bilan
e. sut bilan

10. 
    Erkak pingvinlar tuxum bosayotganda bir- biriga yopishib, ba’zan joy almashib to’da qilsh sababini tushuntir.
    
11. 
    G’alaba raqsini ijro etib pingvin nima haqida ogohlantiradi?
    
12. 
    Pingvin bo’yi va og’irligini yoz?
    
13. 
    Pingvin to’dasining miqdorinibelgila?
    
14. 
    Nima deb o’ylaysan, pingvinlar bizning mahalliy sharoitda yashay oladimi? Nima uchun ?
    

Testlarga javobni izlashda, savol strukturasiga ahamiyat berish juda muhim.
Tajribali kitobxon savolning o’zidan javobni topa olishi mumkin bo’ladi.
Tajribasiz kitobxon esa bu borada qiynaladi. Har bir o’qilgan asarni nafaqat o’qib balki, uni miyada chuqur “hazm qilish” va baholay olish yaxshi samara beradi. Bolada tanqidiyva mantiqiy fikrlashni rivojlantirishda kattalar tomonidan oilada, maktabda uning ham shaxs sifatida o’z fikri borligini inobatga olish juda muhim. Xatofikrlarini ota-onalar, o’qituvchilar bosiqlik bilan tinglab tushuntirishlari katta
yoshlilardan tolerantlikni, sabrni talab qiladi. Ba’zan esa hayotning o’zi ham xatolarimizni tan olishga majbur etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Xalqaro tadqiqotlarda boshlang’ich sinf o’quvchilarining o’qish savodxonligini baholash”. metodik qo’llanma. T.: Sharq, 2019
   
2. 
   www. ziyonet. uz.
   
3. 
   www. kitobxon. com
   
4. 
   www. marifat. uz
   

http://oac.dsmi-qf.uz