O‟rganish usullari reja: Anatomiyani tekshirish usullari

 

 

 

 

---

8-мавзу: MODDALAR ALMASHINUVI VA OVQATLANISHNING  YOSHGA OID 

XUSUSIYATI. 

reja:  

1. 

Moddalar almashinuvi 

2. 

Oqsil  

3. 

Uglevodlar 

4. 

Aminokislota 

Tayanch sо„zlar:   oqsil, yog‗, uglevodler hujayra tо‗qima  aminokislota, glitserin,  

Moddalar almashinuvi va ovqatlanishning yoshga oid xususiyatlari. 

Moddalar almashinuvi va ovqatlanishning yoshlik xususiyatlari. 

Organizmdagi hujayra va tо‗qimalarda doimiy ravishda moddalar 

va

 energiya almashinuvi sodir 

bо‗lib turadi. Ovqat bilan > qabul qilingan oqsil, yog‗, uglevodler hujayra va tо‗qimalarni hayot 

protsessida aminokislota, glitserin, yog kislotalari va qandga parchalanadi. Bu moddalarning bir 

qismi  hujayralarda  qaytadan  yangi  hujayralarni  hosil  bо‗lishi  uchun  sarflanadi.  Bir  qismi  esa 

yonib energiya hosil qiladi. 

Organizmda 

sodir 

bо‗layotgan 

assimilyatsiya 

va 

dissimilyatsiya 

protsesslari 

bir-biriga 

bog‗langan. 

Oqsil, 

yog, 

uglevodd

a

R 

hujayra 

oksidlanganda 

turli 

miqdorda 

kislorod 

yutilib, 

turli 

miqdorda 

karbonat 

angidrid 

gazi 

ajralib 

chiqadi. 

Yutilgan 

kislorod 

gazini 

chiqarilgan 

karbonat 

- 

angidrid 

gaziga 

bо‗lgan 

nisbatini 

nafas 

koeffitsiyenti deyiladi. 

' 

Nafas koeffitsiyenti uglevodlar parchalaganda 1, yog‗larda 0,7 oqsillarda 0,8 teng. 

Odamlarning  kundalik  ovqatining  tarkibida:  sut  va  sut  mahsulotlari  yuqori  fiziologik 

qimmatiga  ega  bо‗lib,  tarkibida  oson  о‗zlashtiriladigan  oqsillar  va  yog‗lar,  vitaminlar,  tuzlarni 

saqlaydi. 

Tuxum,  gо‗sht,  baliq,  jigar:  bular  organizmni  о‗sishi  va  rivojlanishi  uchun  zarur  bо‗lgan 

oqsillar, mineral tuzlarni о‗zida saqlaydi. 

Boshoqli  о‗simliklarni  mahsulotlari  tarkibida  kо‗p  miqdorda  utlevodlar,  mineral  tuzlarni 

saqlab, ovqatlar bilan birga iste‘mol qilinadi. 

Turli meva va sabzavot mahsulotlari vitaminlar, mineral tuzlarga boy bо‗lib, mazali ovqatlar 

.hisoblanadi. 

Yog‗lar  asosiy  energiya  manbai  bо‗lib,  ba‘zi  vitaminlarni  saqlaydi,  muhim  plastik 

ahamiyatga ega. Shakar va turli shirinliklar uglevodlarga boy.. 

Oqsillar hujayra tarkibiga kiradigan muhim modd

a 

hisoblanadi. Bolaning о‗sishi, rivojlanishi 

bola  organizmiga  yetarli  oqsillarni  kirishi  bilan  bog‗liq.  Oqsillar  aminokislotalardan  tuzilgan 

bо‗lib, murakkab organik birikma hisoblanadi. 

Oqsillarni tarkibida 16% azot saqlanadi. 

Ovqat 

bilan 

organizmga 

kirgan 

oqsillar 

tо‗liq 

qimmatli 

va 

tо‗liq qimmatsiz oqsillarga bо‗linadi. 

Tо‗liq qimmatli oqsil deb, sintez qilish uchun zarur bо‗lgan barcha aminokislotalarni о‗zida 

saqlagan oqsillarga aytiladi. Tо‗liq • qimmatli oqsillarni tarkibiga organizmni о‗sishi uchun zarur 

bо‗lgan  lizin,  triptofan.tirozin,  pepsin,  izoleysin,  gistidin,  zrginin,  valin,  metionin,  fenilalin 

aminokislotalari  kiradi.  Bu  aminokislotalardan  boshqa  aminokislotalar  va  garmonlar  hosil 

°О‗ladi.      Biologik    tо‗liq  qimmtsiz    oqsillar    deb  tarkibida    sintez    qilish  uchun  zarur 

aminokislotalardan  birontasi,  bо‗lmagan  oqsillarga  aytiladi.  Tо‗liq  qimmatli  oqsillarga  gо‗sht, 

tuxum va sutni tarkibidagi oqsillar kiradi. Tо‗liq qimmatsiz oqsillar о‗simlik mahsulotlari loviya, 

mosh, nо‗xot va boshqalar tarkibida bо‗ladi. 

Katta  odam  yengil  ishlar  bilan  shug‗ullanganda  bir  sutkalik  oqsil  normasi  har  kg  og‗irligi 

uchun  1-1,5  g  bо‗lishi  kerak.  Bolaning  1-3  yoshida,  4-4,5  g,  3-7  yoshida  3-3,5g,  7-11  yoshida 

Zg, 11-14 yoshida 2,5g. 

Agarda  bolalarga  oqsillar  yetishmasa  bola  о‗sishdan  orqada  qoladi.  Nerv  sistemasini 

---

qо‗zgaluvchanligi  kamayadi,  aqliy  faoliyati  susayadi  va  hokazo.  Oqsillar  ortiqcha  bо‗lsa,  nerv 

sistemasi, jigar, buyraqlarni funksiyasi buziladi. Uglevodlar odamning hayotida asosiy energiya 

manbai  hisoblanadi,  Qondagi  glyukoza  miqdori  0,1-0,12  %  bо‗ladi.  Uglevodlar  ichak 

devorlaridan monosaxaridlar holida suriladi. Monosaxaridlardan jigarda glyukogen sintezlanadi. 

Jigarda muskullarda glikogen zahirasi saqlanadi. 1 g utlevod yenganda 4,2 kkal energiya ajralib 

chiqadi.