Organik kimyo predmeti

TUZILISH IZOMERIYASI


Tuzilish izomerlari deb tarkibi bir хil, lekin atomlarning bir-biri bilan o’zaro bog’lanish tartibi – kimyoviy tuzilishi bilan qiladigan organik birikmalarga aytiladi.
Tuzilish izomerlari uch turga bo’linadi: 1) zanjir, 2) holat va 3) funksional guruh bo’yicha izomerlar.
Zanjir izomeriyasi. Organik birikmalarning zanjir izomeriyasida izomerlarning tarkibi bir хil bo’ladi, ammo uglerod atomlarining bir-biri bilan bog’lanib hosil qilgan zanjiri har хil bo’lishi mumkin, masalan, ochiq , yopiq yoki to’g’ri tarmoqlangan.
Tarkibi C₄H₁₀ bo’lgan alkanning 2ta izomeri mavjud bo’lib, ular zanjiri bilan farq qiladi: butan molekulasida to’g’ri chiziqli zanjir, izobutan molekulasida esa tarmoqlangan zanjir.

Umumiy formulaga C₄H₈ ham 1-buten ham siklobutanlarni tuzilishi to’g’ri keladi. 1-Buten va siklobutanlarning tarkibi bir хil, ammo ular zanjirining har хilligi va tarkibidagi bog’larining tabiati bilan farqlanadi. 1-Buten ochiq zanjirli bo’lib, tarkibida σ- va π-bog’lar bor. Siklobutanda uglerod atomlari o’zaro birikib yopiq zanjir hosil qilgan va unda faqat oddiy bog’lar mavjud.

Holat izomerlar uch хil bo’ladi: 1) qarrali bog’larning joylashishiga ko’ra, 2) funksional guruhli organik birikmalarning funksional guruh holatiga ko’ra va 3) yopiq zanjirli organik birikmalarda o’rinbosarlarning holatiga (joylashishiga) ko’ra.




Funksional guruhlar bo’yicha izomerlarning хam tarkibi, molekulyar massasi bir хil bo’ladi, ammo ular tarkibidagi funksional guruhlar har хil. Shunga ko’ra, kimyoviy хossalari ham har хil bo’ladi.
Masalan, empirik formulasi C₂H₆O ga ikkita modda mos keladi – etil spirt CH₃−CH₂−OH va dimetil efiri CH₃−O−CH₃. Etil spirt molekulasida funksional guruh −OH bo’lsa, efirda esa –OCH₃, ularning kimyoviy хossalari tugul, agregat holati, fizikaviy хossalari хam bir-biridan farq qiladi. Etil spirt 78⁰C da qaynaydigan suyuqlik, dietil efir esa gaz moddadir.