Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

 
FENOLLAR
 
Tuzilishi va nomenklaturasi.
 
Fenollar deb 
ArOH
umumiy formula bilan ifodalanuvchi 
birikmalarga aytiladi, bunda 
Ar
-fenil, almashingan fenil yoki boshqa aril guruxlari (masalan: 
naftil). Fenollar spirtlardan 
OH-
guruxi aromatik xalqadagi 
sr
2
-gibridlangan uglerod bilan 
bog’langanligi bilan farqlanadi. 
9
 

---

264 
Fenollar odatda bu sinf birikmalarining eng oddiysi – 
fenol
asosida 
nomlanadi
. 
Metilfenollar uchun maxsus nomlar – 
krezollar 
nomi mavjud. Ba’zan fenollar 
oksibirikmalar
deb ham nomlanadi. 
Fenollar ham spirtlar kabi 
ON
-gurxi saqlaydi va ular ba’zi holatlarda bir-biriga o’xshash; 
spirtlarni ham fenollarni ham oddiy yoki murakkab efirlarga o’tkazish mumkin. Lekin kimyoviy 
xossalari va olinish usullaridagi ko’plab farqlar bu birikmalarni ikki sinfga bo’lib o’rganishini 
taqozo etadi. 
Fizik xossalari.
Oddiy fenollar suyuqliklar yoki past xaroratlarda suyuqlanuvchi qattiq 
moddalardir; vodorod bog’larning mavjudligi tufayli yuqori qaynash xaroratiga ega. Fenol suvda 
yaxshi eriydi (100 gr suvda 9 g) va bu suv molekulalari bilan vodorod bog’lanish hosil qilishi 
bilan izohlanadi; boshqa fenollar esa suvda deyarli erimaydi (-jadval). Fenollar rangsiz 
moddalar, lekin aromatik aminlar kabi oson oksidlanadi va oksidlanish mahsulotlarining 
mavjudligi tufayli rangli bo’ladi. 
 
Ayrim fenollarning fizik xossalari 
9.3-jadval 
Fenollar 
T
suyuq.
, °S 
T
qay.
, °S
25 °S da suvda 
eruvchanligi, g/100 g 
10
10
K
α
Fenol
41 
82 
9,3 
1,1 
o-Krezol 
31 
191 
2,5 
0,63 
m-Krezol 
11 
201 
2,6 
0,98 
n-Krezol 
35 
02 
2,3 
0,67 
o-Ftorfenol 
16 
152 
15,0 
m-Ftorfenol 
14 
178 
5,2 
n-Ftorfenol 
48 
185 
1.1 
o-Xlorfenol 
9 
173 
2,8 
77 
m-Xlorfenol 
33 
214 
2,6 
16 
n-Xlorfenol 
43 
220 
2,7 
6,3 
o-Bromfenol 
5 
194 
41 
m-Bromfenol 
33 
236 
14 
n-Bromfenol 
64 
236 
1,4 
5,6 
o-Yodfenol 
43 
34 
m-Yodfenol 
40 
13 
n-Yodfenol 
94 
6,3 
o-Aminofenol 
174 
1,7 (0
o
C da) 
2,0 
m-Aminofenol 
123 
2,6 
69 
n-Aminofenol 
186 
1,0 (0
o
C da) 
o-Nitrofenol 
45 
217 
0,2 
600