Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

5-
S
ning ikki tomonidan uzulishi amalga oshgandagina hosil bo’ladi. Shuning uchun aynan 
5-S
atomida 
karbonil guruhi kislorodi va aynan 
5-S
atomida gidroksil guruhi saqlanishi isbotlanadi. Bu o’z navbatida 
metil-β-D-glyukoza olti a’zoli xalqa ekanini isbotlaydi. 
Yuqoridagi usullar ketma-ketligi orqali olti a’zoli xalqa barcha aldogeksoza glyukozidlarining 
oddiy - elementar bo’lagi ekanligi aniqlangan. Bu borada Nobel mukofoti laureati V. Xeuorosning 
(Birmingem universiteti) mehnati ayniqsa behisobdir. Xozirda fermentativ bijg’ish va rentgen tuzilish 
taxlillari orqali to’plangan ma’lumotlar erkin aldogeksozalar ham olti a’zoli xalqalar saqlanishini 
isbotlaydi. 
Agar uglevod nomi uning xususiyatlarini to’la namoyon etishi talab etilsa, xalqa o’lchamlari 
ko’rsatilishi kerak. Xeuors uglevodlarni geterotsiklik birikmalar bilan bog’lab nomlashni taklif etadi.
Olti a’zoli uglevod
piranoza
, uning glyukozidi 
piranozid
deb, besh a’zoli xalqa 
furonaza
ning 
glyukozidi esa – 
furonozid
deb nomlanadi.

---

488
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
Toshkent Kimyo-Texnologiya Instituti Shahrisabz filiali 
“Oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va uzumchilik sanoati ” fakulteti 
“Organik kimyo” fanidan 

Amaliy mashg’ulotlari uchun 
 
 
USLUBIY QO`LLANMA 
 
SHAHRISABZ 2020YIL 

---

489
SO’Z BOSHI 
Kimyoviy masalalarning xili juda ko’p bo’lib, ularning ko’pchiligi hisoblashga doir 
masalalardir. Bu masalalar organik kimyoning asosiy qismiga taaluqli bo’lib, nazariy hamda tavsifiy 
ma’lumotlarni o’rganish bilan uzviy bog’liqdir.
Kimyoviy masalalarni yechish kimyo fanini ilmiy nazariy bilim asoslarni egallashning 
muhim omilidir. U yoshlarda mustaqil fikrlash qobiliyatini o’stirishda, ularning nazariy bilim va 
tushunchalarini mustahkamlashda hamda bu bilimlarni amalda tadbiq etishda muhim rol o’ynaydi. 
Masalalar yechish o’quvchi va talabalarda mehnatsevarlik, qat’iylik, mas’uliyatni his etish, 
mustaqillik, mantiqan fikrlash, iroda va xarakter hamda qo’yilgan maqsadga yetishga erishish kabi 
xislatlarni tarbiyalaydi.
Qo’llanmada uglevodorodlar: to’yingan, to’yinmagan, siklik uglevodorodlar izomeriyasi, nomenklaturasi, 
olinish usullari fizik va kimyoviy xossalari xakidagi ma’lumotlar bilan birga mavzu bo’yicha masalalar 
echish na’munalari, mashqlar, test savollari va nazorat savollari keltirilgan.
Qo’llanmada keltirilgan masalalar talabalarning o’z ustlarida mustaqil ishlashlarini talab etadi. 
Shu maqsad yo’lida barcha kimyo faniga qiziquvchi o’quvchi kitobxonlarga omad tilaymiz.
Qollanma ba’zi kamchilik va nuqsonlardan xoli deb bo’lmaydi, albatta. O’z fikr – 
mulohazalarini bildirgan kitobxonlarga minnatdorchilik bildiramiz. 
Tuzuvchilar: Tilovov X. SH– TKTI Shahrisabz filiali «Organik kimyo» fani
Katta o’qituvchisi 
Boboqulova F. Sh-TKTI Shahrisabz filiali “Organik kimyo” fani assistenti. 
Taqrizchilar: TKTI Shahrisabz filiali “texnika fanlar nomzodi” -____ Samadov. N. S. 
QarMII “kimyo” kafedrasi dotsenti___________ 
Uslubiy qo’llanma «oziq-ovqat texnologiyasi va uzumchilik sanoati » dekanati majlisida ko’rib 
chiqilgan va chop etish uchun tavsiya etilgan. 

---

490
Bayonnoma № __ / «__»________
Uslubiy qo’llanma TKTI Shahrisabz filiali «Ilmiy-uslubiy kengashda» muxokama qilingan va 
ko’p nusxada nashr etishga ruxsat berilgan. 
Bayonnoma № __ / «__»________ 
.