Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Izomeriyasi va nomlanishi.
C
n
H
2n+2
formulada 1,2 va 3 ga teng bo‘lgan uglevodorodlar uchun faqat 
bitta tuzilish formulalari mavjud.
Bularning boshqa tuzilish formulalar yo‘q. 
H – C – H 
H
H
H – C – C – H 
H – C – C – C – H 
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
метан
этан
пропан
H – C – H 
H
H
H
H
H – C – C – H 
H – C – C – C – H 
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
метан
этан
пропан

---

498
Gomologik qatorning to‘rtinchi vakilidan boshlab struktura izomeriyasi hodisasi boshlanadi. S
n
H
2n+2
(n 
= 4) tarkibli uglevodorodlarni ikki xil ko‘rinishda yozish mumkin:
Organik birikmalarni nomlashda eng qulay, zamonaviy nomenklatura bu sistematik 
nomenklaturadir. Bu nomenklaturaning asosiy prinsiplari 1892 yilda Jenevada kimyogarlar sezdida 
qabul qilingan. Keyinchalik bu nomenklaturaga 1957 va 1965 yillarda amaliy va nazariy kimyo 
bo‘yicha Halqaro kimyogarlar ittifoqining (IYUPAK) Parijda bo‘lgan sezdlarida qo‘shimchalar va 
o‘zgartirishlar kiritildi. 
To‘yingan uglevodorodlarning dastlabki to‘g‘ri zanjir hosil qilib tuzilgan vakillari – metan, etan, 
propan va butan – emperik nomenklatura bo‘yicha nomlanadi. Uglevodorodlarning keyingi vakillarining 
nomi uglerod soniga to‘g‘ri keladigan raqamlarning grekcha va lotincha nomi oxiriga – an qo‘shimchasi 
qo‘shib hosil qilinadi. 
Tarmoqlangan tuzilishga ega bo‘lgan to‘yingan uglevodorodlarni sistematik nomenklatura bo‘yicha 
nomlash uchun uglevodorod qoldiqlari, ya’ni ulardan bitta vodorodni tortib olish natijasida hosil 
bo‘ladigan qoldiq – radikallar nomini bilish kerak. 
Radikallar C
n
H
2n+1
umumiy formula bilan ifodalanadi va R harfi bilan belgilanadi. Radikallar nomini 
tegishli to‘yingan uglerod nomi oxiridagi – an qo‘shimchasini – il qo‘shimchasi bilan almashtirib hosil 
qilinadi. Metan va etandan faqat bitta radikal hosil bo‘ladi: 
SN
4
– metan
- SN
3
– metil 
S
2
N
6
– etan
- S
2
N
5
– etil