Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Kimyoviy usul. 
Bu usulda tekshirilayotgan moddaning xosilalari sintez kilinadi va olingan 
xosilalar tekshiriladi. Sungra bu xosilalarning topilgan atom formulalari tekshirilayotgan moddaning 
atom formulasi bilan solishtirilib, molekulyar formulaga utiladi. 
Misol. Tekshirilayotgan moddaning eng oddiy formulasi SN ligi aniklangan. SHu moddaning 
molekulyar formulasi topilsin. 
Buning uchun moddani brom bilan reaksiyaga kiritib, xosil bulgan maxsulot ajratib olinadi, 
tozalanadi va tax,lil kilinadi. Taxlilga asosan topilgan eng oddiy formula C
6
H
5
Br. Bir atom 
bromnnng bir atom vodorodga almashingani xisobga olinsa, tekshirilayotgan moddaning xakikiy 
molekulyar formulasi S
6
N
6
ekanligi aniklanadi. 
Fizikaviy 
usullar. Bunda tekshirilayotgan moddaning dastlab molekulyar ogirligi topiladi va u atom 
formula buyicha xisoblangan ogirlik bilan solishtiriladi. Faraz kilaylik, atom formulasi C
1
H
1
bulgan moddaning molekulyar ogirligi 78 ga teng, ya’ni atom formula buyicha xisoblab 
chikilganidan (C
1
H
1
= 13) olti marta ortik, shuning uchun moddaning molekulyar formulasi 
S
6
N
6
buladi. 
Molekulyar ogirlikni aniklashning turli usullari bor: 

---

495
1.Meyer usuli — modda bugining vodorod buyicha 
zichligini topishga asoslangan. 
2.
Krioskop usuli — muzlash xaroratining pasayishi 
ga asoslangan. 
3.
Ebulioskopik usul — kaynash xaroratining oshishiga asoslangan.
Meyer usulida molekulyar ogirlik ushbu formula bilan xisoblab topiladi: M=2D
M—moddaning molekulyar orirligi, D-modda bugining vodorod buyicha zichligi. 
Xozirgi vaktda moddalarning molekulyar ogirligini aniklashda mass — spektroskopiyadan 
keng foydalanilmokda.