Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

XVIII
asrning oxiri va 
XIX 
asrning boshlariga kelib kuchaydi.
Qadimgi olimlar moddalarni 
tashqi
ko’rinishiga qarab gruppalarga ajratishgan. M-n: 
suvda eriydigan moddalar 
tuzlar
deb hisoblangan. Hatto 
qahrabo, oksalat
va 
vino
kislotalar 
ham 
tuzlar
sinfiga kiritilgani ma’lum. 
Quyuq
suyuqliklarning barchasi 
moylar 
deb hisoblangan. 
Shunga ko’ra bu gruppa haqiqiy moylardan tashqari havoda
 nam tortib
suyuqlanadigan – 
KOH
, 
kuporos moyi 
(konsentrlangan 
H
2
SO
4
)
ni ham o’z ichiga olgan. Barcha 
uchuvchan
moddalar 
spirtlar
deb qabul qilingan. 
HCl
 
va 
HNO
3
, 
SnCl
2
va 
NH
3
 uchuvchan 
bo’lganligidan ular ham 
vino spirti
qatori 
spirtlar
deb hisoblangan. 
Ammiakning 
suvdagi eritmasi hozir ham 
«navshadil spirt»
deb atalishi ana shundan.
Organik kimyo mustaqil fan sifatida
XIX 
asrning boshlarida vujudga keldi. Uning fan 
sifatida shakllanishi esa 
shved
olimi 
Y. Berseliusning
nomi bilan bog’liq. 
«Organik kimyo»
termini birinchi marta 
1808-yilda Y. Berseliusning
kimyoga oid yozgan 
«Ximiya darsligi»
kitobida paydo bo’lgan. U tirik organizmdan olingan moddalarni 
organik moddalar
deb atashni 
taklif etdi. 
Y. Berselius
tomonidan 
1827-yilda
birinchi 
«Organik ximiya»
darsligi nashr 
qilingan. 
Y.Berseliusgacha
bir qancha olimlar organik moddalar kashf etishgan bo’lsada, bu 
kashfiyotlar organik modda emas, deb qaralgan. Jumladan, 
1783
-yilda 
K.Sheele
anorganik 
moddalardan 
(ko’mir, navshadil va potashdan)
KCN
– o’simliklar olamida keng tarqalgan 
HCN
kislotaning tuzini hosil qilgan edi. Biroq olimlar 
HCN
kislota hamda uning tuzlarini organik 
birikma sifatida qarashmadi va anorganik moddalar qatoriga kiritib yuborishdi.
O’sha davrda organik moddalar hosil qilish usullari deyarli yo’q edi. Shuning uchun 
Berselius organik kimyoni 
– 
o’simlik va hayvonlardan olinadigan yoki hayotiy kuch ta’sirida 
hosil bo’ladigan moddalar kimyosidir 
deb ta’rifladi. 
I.Ya.Berselius
(1779-1848) 
ning fikricha, anorganik va organik moddalar orasidagi eng 
muhim farq shundaki, 
anorganik 
moddalarni 
laboratoriyada 
sintez qilib olish mumkin.
«Organik moddalar esa go’yo faqat tirik organizmlarda o`simlik va hayvon 
organizmlarida hayot mavjud ekan, ularda moddalarning sintezi jonsiz tabiatdagiga 
qaraganda boshqacha bo`lib, qandaydir «hayotiy (ilohiy) kuch» ning ta`sirida sodir bo`ladi»
deydi. 
Shu davrda bir guruh ximiklar 
Berselius
izidan borib fanda 
«vitalistik» (lotincha vita 
so’zi 
«hayot»
lis 
«kuch»
demakdir)
oqim kelib chiqadi. Bu oqim tirik tabiatdagi moddalarni 
laboratoriya sharoitida sintez qilib bo`lmaydi, degan idealistik ta’limotni olg’a surib, kimyo 
fanining taraqqiyotiga to`sqinlik qildi.