Oraliq nazoratlar «To‘qimachilik materialshunosligi» fanidan

1-kutikula;
2- birlamchi devor;
3-buralgan katlam;
4-sellyuloza
spiralining burilishi;
5-quvur;
6-ikkilamchi devor

10. 
    Jun tolasining tuzilishi va qatlamlari
    

тивит оралиқ ўзак ўлик

10. 
    Ipak tolasining tuzilishi va qatlamlari
    

Pilla iplarini mikroskop ostiga qo‘yib qaralsa, yondosh ikki ipak tolasi va notekis seritsin qatlami ko‘rinadi. Ayrim ipak tolalarining ko‘ndalang kesimi uchburchak, ovalsimon, yassi, tasmasimon bo‘lishi mumkin.

10. 
    Zig‘ir va kanop tolasining tuzilishi va qatlamlari
    

Elementar zig‘ir tolasi mikroskop yordamida tekshirilsa, o‘rtasida tor quvuri hamda, berkitilgan va o‘tkir ikki uchli o‘simlik hujayrasi ko‘riladi. Zig‘ir tolasining ko‘ndalang kesimi o‘rtasida quvuri ko‘ringan besh tomonli ko‘pburchaklardan iborat.

Zig‘ir tarkibida 80 foiz sellyuloza va 20 foiz boshqa aralashmalar bor. Bularga moy, mum, ma’dan moddalar, pektin, lignin (hujayraning yog‘ochlanish mahsuloti) va boshqalar kiradi. Lignin - tolalarni qattiqlashtiradi, shuning uchun zig‘ir tolasi va undan olingan gazlamalar paxtaga qaraganda ancha qattiq bo‘ladi va qatbop gazlamalar, tayyor buyumlarning shaklini yaxshi saqlaydi.
Zig‘ir tolalarining kislota va ishqorlarga ta’siri xuddi paxta kabi bo‘ladi. Kislotaga bardoshsiz, yonish xususiyati paxta tolasiga o‘xshaydi.

10. 
    Sun’iy kimyoviy tolalarning tuzilishi
    

вискоза

ацетат

мис-аммиак

казеин




Вискоза толаси-узунасига бўйлама чизиқлари бўлган цилиндр шаклидадир. Кўндаланг кесимининг сирти нотекис қирралардан ташкил топган. Бундай тузилиш вискоза еритмасининг бир вақтда қотмаслигидан ҳосил бўлади.
Ацетат толаси - тузилиши жиҳатидан нисбатан текис бўлиб узунасига битта ёки иккита ботиқ чизиқ бўлади. Бундай тузилиш унинг еритмасидан тола ҳосил қилиш жараёнидаги асетоннинг парланишдан ҳосил бўлади.

10. 
    Sintetik tolalarning tuzilishi
    

Синтетик тола - кўндаланг кесим юзаси ҳар-хил кўринишда бўлади. Устки қатлами силлиқ, толанинг кўндаланг тузилиши ҳар хил кўринишда бўлади (айлана, эллипс, нотўғри геометрик шакл).

10. 
    Tolalardan ko‘ndalang qirqim tayyorlash
    

Prof. A.G.Arxangelskiy usulida tolalarning ko`ndalang

kesimini ko`rish uchun namuna tayyorlash
Buning uchun tola tutami yoki ip junli pilik ichiga joylashtiriladi.
Tolalarning ko`ndalang kesimimni tayyorlash uchun mikrotom yoki teshik qalinligi
0,5-0,7 mm gacha bo`lgan maxsus plastinkalar ishlatiladi. Yupqa metall
plastinkaning kichik yumaloq tirkishidan tikuv ipini o`tkazilib, halqa hosil qilinadi.
Shu halqaga tayyorlangan pilikni kirg`izib teshikdan o`tkaziladi. Bu holatda pilik
ichidagi tolalar tutami yoki ip plastinka tirqishida qisilib qoladi. Ortiqcha ip, pilik
uchlari extiyotlik bilan qirqib tashlanadi. Plastinkani esa mikroskop ostiga qo`yib,
tolaning ko`ndalang kesim ko`rinishi aniqlanadi va chizmasi chizib olinadi.

10. 
    Paxta tolasining olinish sxemasi
    

10. 
    Paxtaning botanik turlari