Oraliq nazoratlar «To‘qimachilik materialshunosligi» fanidan

Sellyuloza o‘simlik tolalarining asosiy moddasi bo‘lib hisoblanadi. Sellyuloza ayrim sun’iy kimyoviy tolalarni (viskoza, atsetat, triatsetat) olishda ham ishlatiladi.
Sellyuloza hamma o‘simliklarda bo‘ladi, lekin hech vaqt sof holda uchramaydi. O‘simliklarda sellyuloza boshqa moddalar bilan o‘rilgan holda uchraydi. Sellyulozaning yo‘ldoshiga pentonzan, geksozan, lignin, pektin moddalari kiradi. Sun’iy tolani olishda asosan archa yog‘ochlaridagi va paxtaning kalta tolasidagi sellyulozadan foydalanadi.

7. 
   Sellyuloza molekulasining struktura tuzilishi
   

Sellyuloza glyukozaning qoldig‘idan tashkil topgan, uning emperik formulasi quyidagicha: (S6N10O3)n yoki (C11H7O2(OH)n
bu yerda: n-polimerlash koeffitsiyenʻti, ya’ni qoldiqlar soni. Qanchalik «n» katta bo‘lsa, shuncha tolalardagi sellyuloza molekulasi uzun bo‘ladi.
Pishgan paxta tola uchun ikkita qoldiq bir-biriga nisbatan 1800 buralib joylashgan bo‘ladi

7. 
   Sellyulozaning asosiy xususiyatlari
   

Lignin sellyulozaga qattiqlik, ya’ni yog‘ochlik hususiyatini beradi.
Sellyulozaning solishtirma og‘irligi 1,54-1,56 g/sm3, sellyulozani 120-130S qizdirganda tarkibi o‘zgarmaydi, 160-180S da molekula tuzilishi buziladi. Quyosh nurining ta’sirida sellyulozaning glyukozid bog‘i oksidlanadi va molekula tuzilishi nochorlashadi. Sellyuloza yaxshi dielektrik xususiyatiga ega. Sellyuloza suvda, benzolda, spirtda erimaydi. Sellyulozaga ishqor bilan ishlov berilsa tolasi yaltiroq bo‘ladi. (muline ili) Sellyulozadan tashkil topgan tolalar yaxshi bo‘yaladi va yuviladi. Gigroskopik hususiyati yaxshi bo‘ladi

10. 
    To‘qimachilik tolalarida sellyulozaning foiz miqdori