|
Hayotningoqilonalashuvi. O.Kontdavridanboshlabhozirgizamonjamiyatinazariyasidaolamshumulo‘zgarishlaryuzberdi, lekinboshg‘oya – ilmiybilimningalohidarolio‘zgarishsizqoldi. S.Xantingtonhozirgidavrjamiyatlariniurbanistik, industrial, savodlijamiyatlarsifatidatavsiflaydi. UbundayjamiyatlarqatorigaG‘arbiy YevropavaShimoliyAmerikajamiyatlarinikiritadi. «Hozirgizamon» bu yerdag‘arbjamiyatlaribilanmetafizikjihatdanemas, balkifaqattarixanbog‘langanbixevioraltizimisifatidatavsiflanadi. Siyosiyvaijtimoiyfaollikkaqodirbo‘lgan, harkimningboylikvayuksakmavqegamustaqilerishishgabo‘lganhuquqinitanoladiganmustaqilfikrlovchiindividualisthozirgidavrmahsulihisoblanadi. Uo‘zgarishlargavayangilikniidroketishgaruhiymoslashuvchanlik, tafakkurningoqilonaligi, fanvatibbiyotkuchigabo‘lganishonch, yo‘ltanlashqobiliyati – o‘ztaqdirixususidamustaqilqarorlarqabulqilishgaqodirlik, individualizm, o‘zshaxsiyatininamoyonetishgaintilish, siyosiymasalalargaqiziqishningkuchliligi, siyosiyqarashlarnishakllantirishvahimoyaqilishgamoyillikbilantavsiflanadi. Hozirgidavrningboshomillarisifatidaijtimoiyhayotningoqilonalashuvivaformallashuviamalqiladi. Ushbujarayonlarhuquqningalohidarolidavademokratiko‘zinio‘ziboshqarishdanamoyonbo‘ladi. Ilmiyfikrlashhamdafanningalohidarolisiyosiyinstitutlarniqo‘llab-quvvatlashgako‘maklashadi. Ma’rifatdavriideallarishuninazardatutadi. Ma’rifatchilarfuqarolarnifanningengyangiyutuqlarigaoshnoetishnisiyosiy, huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiyvama’naviytaraqqiyotningboshomilidebhisoblaganlar. O‘shadavrdailkensiklopediyalarninashretishyo‘libilanbarchailmiybilimlarnibirlashtirishgakattae’tiborberilganitasodifiybirholemas.
Shundayqilib, tildao‘zifodasinitopgannoaniqbilimbilanbirqatordajamiyatnishakllantiruvchi, ijtimoiyvoqelikniyaratuvchivabelgilovchianiqbilimningalohidaturihammavjud, deganxulosagakelishmumkin. Nazariyvaempirik, nazariyvakundalik, ilmiyvataxminiy, chuqurvayuzakigaajratishmumkinbo‘lganinsonbilimlarimajmuidaalohidaepistemikfenomen – ijtimoiyrelevantkonstruktivbilimfarqlanadi. Ushbubilimnazariyavaamaliyot, fanvadunyoqarashelementlarini, tushuntirishvamentallikme’yorlarinio‘zidabirlashtiradi. Mazkurepistemiologikfenomenijtimoiyamaliyotnibelgilovchidiskursivbirliknio‘zidaifodalaydi.
XXIasrdaengyanginazariyalarigamuvofiq, odamlarningharakatlaritoboraratsionallashibboradi. Ammoo‘zgachanuqtainazarhammavjudbo‘lib, uningmohiyatihozirgidavrinsonxulq-atvoriningyanadako‘proqandozalarinitaklifqiladi, vaholanki, an’anaviyjamiyatharbirindividgauningijtimoiymaqomigamuvofiqkeladiganbittaxulq-atvorandozasiniginataklifqilgan, degangipotezadao‘zifodasinitopadi.
Ushbuyo‘ltanlashqaydarajadaratsional? Bujudamurakkabsavol. Mazkuryo‘ltanlasherkin, binobarin, ma’lumdarajadaoqilonaekanligigaXantingtonningishonchikomil. Xantingtonfikricha, tanlanganyo‘lhechbo‘lmasaindividistagandarajadaoqilonabo‘lishilozim. Agarindividyo‘ltanlashdanbo‘yintovlaganbo‘lsa, bo‘yintovlashfaktiningo‘zihamerkinyo‘ltanlashnatijasidir. AmmoErixFrommo‘rganganerkinlikdano‘ziniolibqochishfenomeninieslaylik. Bu yerdagapchindanhamerkinlikhaqidavatafakkurerkinligihaqidaboradimi? Yo‘q, bizningnazarimizda, bizbu yerdaindividirodasinibo‘ysundirishningkuchishlatishgaasoslanganodatdagiusullariningyo‘qligifenomenigaduchkelamiz. Ammohozirgizamonjamiyatidaerkinirodaniuzurpatsiyaqilishningodatdagiusullario‘rninikuchishlatishgaasoslanmagan, yanadao‘tkirroqzamonaviyusullariegallamoqda. Ulartafakkurnibo‘ysundirishbilanbog‘liq.
Hozirgivaqtdatadqiqotchilartexnikayutuqlarivaularningkundalikhayotgajoriyetilishimadaniyatningalohidabirturi – ekranmadaniyatinishakllantirganihaqidako‘pgapirmoqdalar. «Kitobbilantaqqoslaganda, hozirgiekranmediumlariningkuchishundaki, uobrazvatovushgatayanadi. Ug‘oyalardan, haqiqatlardanyokimohiyatlardankelibchiqmaydi, urefleksiyani, ya’nie’tibornibelginingshaklidanuningmazmunigaqaratishninazardatutmaydi»44. B.V.Markoverkinyo‘ltanlashgata’sirko‘rsatishningyangivositalariko‘pchiliko‘ylaganidekyangiemasliginita’kidlaydi.
Ekranmadaniyatidaibtidoiyjamoanishakllantirganvaqadimgisivilizatsiyalarhayotidaulkanrolo‘ynaganijtimoiy-madaniyfenomenlarningtiklanishigaolibkelganyangifenomenlarpaydobo‘ldi. Bu yerdagapidolokratiya, ikonofiliya, fetishizmhamdamagikvamagnetopatiktexnikaningodamlarningxatti-harakatlarigairratsionallashtiruvchita’sirko‘rsatganvaaqlbilantushunibbo‘lmaydigansamaradorlikbilantavsiflanadiganboshqaturlarihaqidaboradi.
Texnikayutuqlarita’siridainsontafakkuriso‘nggio‘nyilliklarmobaynidasezilarlidarajadao‘zgardi. Hozirgidavrodamivizualaxborot (reklama, teledasturlar, Internetvao‘zgacha «tasvirlar»)ningdoimiyta’siriostidayashaydi. Ayniholuningtafakkuri «blokli» yokiuzuq-yuluqtusolishinibelgilaydi. Muayyanbloklarmajmuigakiruvchielementlardanbiriningqabulqilinishimuqarrartarzdabutunmajmuaningqabulqilinishigaolibkelaji. Obraznitanlarekan, individshutariqaoqilonatanlashimkoniyatisizg‘oyani, g‘oyaketidanesaharakatlarnihamtanlaydi. So‘zningaslma’nosidaerkinlikkaegabo‘lmaganholdajavobgarliknio‘zzimmasigaoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
