O’quv-uslubiy majmua 5140300-Kimyo va ekologiya bakalavr ta’lim yo’nalishi talabalari uchun Tuzuvchi – kimyo fanlari nomzodi

Permanganatometriya. Permanganatometriya- deb ishchi eritmasi sifatida kaliy permanganat KMnO₄ ishlatiladigan hajmiy analiz metodiga aytiladi.
Kaliy permanganat ayniqsa kislotali muhitda, kuchli oksidlovchi hisoblanadi. Sharoitga qarab KMnO₄ qaytarilganda turli oxirgi mahsulotlar hosil bo’ladi. Kislotali muhitda MnO^-₄ ionlari rangsiz Mn²⁺ ionlarigacha qaytariladi;

MnO₄^- + 5e^- +8H⁺ → Mn²⁺ + 4H₂O

Kuchsiz kislotali, neytral va ishqoriy muhitda MnO₄^- ionlari marganes IV birikmalarigacha qaytariladi, marganes dioksid MnO₂ ning to’q jigarrang cho’kmasini hosil qiladi:

MnO₄^- + 2H₂O + 3e^- → MnO₂↓ + 4OH^-

Qora cho’kmaning hosil bo’lishi reaksiya oxirini aniqlashni qiyinlashtiradi, shuning uchun titrlash ortiqcha kislota qo’shib kislotali muhitda olib boriladi. Bundan tashqari, permanganatning kislotali muhitdagi oksidlash aktivligi ishqoriy yoki neytral muhitdagidan ancha yuqoridir. Kislotali muhit hosil qilish uchun faqat sulfat kislota ishlatiladi. Xlorid kislotani ishlatib bo’lmaydi, chunki u kaliy permanganat bilan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga kirishadi va bunga qo’shimcha miqdorda ishchi eritma sarf bo’lgan, tabiiyki titrlash natijasi to’g’ri kelmaydi. Oksidlovchi bo’lgan nitrat kislota oksidimetriya metodlarida kislotali muhit hosil qilishga ishlatilmaydi.
MnO₄^- ionlari KMnO₄ eritmalariga malina rang beradi, titrlash mobaynida eritma rangsizlanadi. Eritmada qaytaruvchi qolmagan vaqtda qo’shilgan 1 tomchi KMnO₄ dan titrlanayotgan aralashma pushti rangga kiradi. Shunday qilib, ekvivalent nuqta ishchi eritmaning o’zi bialn aniqlanadi va bu metodda indikator ishlatilmaydi.
Ba’zi hollarda kaliy permanganat bilan oksidlanish reaksiyasi sekin ketadi. Shuning uchun titrlash issiq, deyarli qaynatilgan eritmada olib boriladi. Reaksiya katalizator rolini o’ynaydigan Mn²⁺ ionlari ta’sirida ham tezlashadi. Mn²⁺ ionlari titrlash mobaynida hosil bo’ladi, shuning uchun maxsus katalizator qo’shishga hojat yo’q. Ammo titrlash boshlanishida katalizator bo’lmaydi, shuning uchun KMnO₄ eritmasining birinchi qismlari sekin reaksiyaga kirishadi va titrlashni KMnO₄ ning juda oz qismlarini qo’shish bilan boshlash kerak.
KMnO₄ ning titrini aniqlashga boshlang’ich modda bo’lib shavel kislotasi H₂C₂O₄·2H₂O xizmat qiladi. Titrlashda reaksiya quyidagicha ketadi.

2KMnO₄ + 3H₂SO₄+5 H₂C₂O₄ = 2MnSO₄+K₂SO₄+10CO₂+ 8H₂O

C₂O₄^2- - 2e^- →2CO₂ 5
MnO₄^- + 8H⁺ +5e^- → Mn²⁺ + 4H₂O 2
Permanganatometriya ko’pincha temir (II), kalsiy (oksalat holida) tuzlarini, shavel kislotasini, mis (I) ni vodorod peroksidni analiz qilishda ishlatiladi. Permanganatometriya metodi oksidlovchilarni aniqlashda ham qo’llanilishi mumkin. Bu holda aniqlanayotgan moddaga ma’lum miqdorda ortiqcha, aniq o’lchab olingan qaytaruvchi eritmasini qo’shib teskari titrlash qo’llaniladi. Keyin ortiqcha qaytaruvchi kaliy permanganat eritmasi bilan titrlanadi.