O’quv-uslubiy majmua 5140300-Kimyo va ekologiya bakalavr ta’lim yo’nalishi talabalari uchun Tuzuvchi – kimyo fanlari nomzodi

1. Oksidlovchilarni aniqlash. Yodometriya metodi bilan J^- ni erkin J₂ gacha to’liq oksidlaydigan oksidlovchilarni aniqlash mumkin. Ko’pincha permanganatlarni, bixromatlarni, mis (II)–tuzlarini, temir (III)- tuzlarini, erkin galogenlar va boshqalar aniqlanadi.
Oksidlovchi kislotali muhitda ortiqcha kaliy yodid KJ bilan reaksiyaga kirishadi. Bunda oksidlovchi miqdoriga ekvivalent miqdorda yod ajralib chiqadi. Ajralib chiqqan yod normalligi aniq bo’lgan natriy tiosulfat eritmasi bilan titrlanadi. Shunday qilib, aniqlanayotgan oksidlovchining yodni titrlashga ketgan tiosulfat miqdoriga ekvivalent bo’lgan miqdorini hisoblash mumkin. Demak bu metodda natriy tiosulfat Na₂S₂O₃ ning titrini aniqlashda kaliy bixromat K₂Cr₂O₇ boshlang’ich modda bo’lib xizmat qiladi.
Ko’pchilik oksidlovchilarni natriy tiosulfat bilan bevosita titrlab bo’lmaydi, chunki ekvivalent nuqtasini aniqlash mumkin emas. Shuning uchun yodometriya metodi bilan oksidlovchilarni aniqlash uchun boshqa metod – o’rinbosarini titrlash metodi qo’llaniladi. Avval kislotali muhitda oksidlovchi bilan kaliy yodid o’rtasida reaksiya o’tkaziladi. Kislotali muhitga keltirish uchun sulfat yoki xlorid kislota ishlatiladi. Reaksiya:
K₂Cr₂O₇ + 6KJ +7H₂SO₄ = Cr₂(SO₄)₃ + 7H₂O + K₂SO₄ +3J₂
Cr₂O₇^2- + 14H⁺ +6e^- → 2Cr³⁺ + 7H₂O
2J^- - 2e^- → J₂
tenglamasi bilan boradi.
Ajralib chiqqan erkin yod natriy tiosulfat eritmasi bilan titrlanadi:
Na₂S₂O₃ + J₂= 2NaJ + Na₂S₄O₆
2S₂O₃^2- -2e^- → S₄O₆^2-
2J⁰ + 2e^- → 2J^-
Yodometriya metodida kraxmal eritmasi indikator bo’lib xizmat qiladi. U yod bilan ko’k rangli adsorbsion birikma hosil qiladigan sezgir va maxsus indikatordir. Ammo bu indikatorni qo’llashning ba’zi xususiyatlari bor. Birinchidan, kraxmal eritmasini yod juda kam qolganda va titrlanayotgan eritmaning rangi och sariq bo’lganda titrlashning oxirida qo’shish kerak.
Agar kraxmal oldinroq, eritmada yod ko’p bo’lgan vaqtda qo’shilsa, unda kraxmalning yod bilan birikmasi tiosulfat bilan juda sekin reaksiyaga kirishadi va eritmaning titrlanishi osonroq bo’ladi. Ikkinchi xususiyat shuki, bu holda rang hosil bo’lishigacha emas, balki rang yo’qolguncha titrlanadi.