O‘quv qo‘llanma

4-BOB. Temir yo‘l transportida resurslarni boshqarish

1. 
   Temir yo‘l transportida moddiy-texnik ta’minotni
   

amalga oshirish

Ta’minlovchi tashkilot o‘z funksiyalarini bajarish uchun ma’lum ta’minot infrastrukturasi hamda ta’minotni boshqaruvchi tashkilotga ega bo‘ladi.

Ta’minot infrastrukturasi ombor va transport xo‘jaliklaridan, tayyorlovchi ishlar bo‘yicha bo‘limdan iborat bo‘lishi mumkin. Ombor xo‘jaligi korxonasi umumiy omborlar va alohida ishlab chiqarish, turli sex va uchastkalar omborlari tarmog‘idan tashkil topadi.
Korxona ta’minot tizimini boshqarishning ikki asosiy shakli mavjud bo‘lib, ular markazlashgan va markazlashmagan boshqaruv tizimlaridan iborat bo‘ladi. Bunday tashkiliy shakllarni qo‘llash samaradorligi korxonaning katta-kichikligiga bog‘liq. Masalan,: kichik korxonalarda barcha xarid qilish operatsiyalari bitta xodim tomonidan amalaga oshirilishi mumkin. O‘rtacha kattalikdagi korxonada ta’minot ishlarini bajaruvchi bo‘lim tashkil etiladi va unda sotib olish operatsiyalarini bajaruvchi mutaxassilar, yuk ekspeditorlari, ombor mudiri va uning xodimlari faoliyat ko‘rsatadi. Katta tashkilotda esa ta’minotni tashkil etish masalalari bilan yuzlab xodimlar shug‘ullanadi hamda ular ko‘plab turdagi va katta hajmdagi materiallarni sotib olish operatsiyalari bilan mashg‘ul bo‘ladilar.
Markazlashmagan ta’minot tizimida esa korxona bo‘limlari o‘z faoliyatiga oid ta’minot ishlari bilan mustaqil ravishda shug‘ullanadilar. Bunday tashkiliy usul afzalliklari bo‘lim xodimlarining o‘zlarining ehtiyojlarini yaxshi bilishi va ularni tezroq qondirish imkoniyatlaridan kelib chiqadi. Markazlashgan holda xarid qilish ishlarini bajarish uchun korxonada maxsus ta’minot bo‘limi tashkil etiladi va unda barcha ta’minot funksiyalari birlashtiriladi. Bu esa barcha bo‘limlar uchun bajarilayotgan xarid qilish operatsiyalarini o‘zaro birlashtirish va mahsulotning katta hajmdagi partiyalariga buyurtma berish, shu asosida sotib olish narx-navosini pasaytirish imkonini beradi. Ta’minot samaradorligini oshirish uchun ta’minlovchi tizimni boshqarish texnologiyalarini takomillashtirish lozim. Amaldagi boshqaruv tizimi texnologiyasi qog‘ozda hujjatlashtirish va axborotlashtirishga asoslangan bo‘lib, ta’minot bo‘limi xaridorlar vaqtining uchdan bir qismi ko‘plab hujjatlarni rasmiylashtirish, ularni qayta ishlash va tekshirishga sarflanadi. SHunday ekan mazkur yo‘nalishdagi asosiy rivojlangan yo‘li bu elektron texnologiyalar asosida xarid qilishdan iborat. Ma’lumotlarning elektron almashinuvi (EDI) xarid qilish jarayonini avtomatlashtirishga imkon beradi. Bunda tashkilot o‘zi elektron axborot tizimini ta’minlovchining shunday tizimiga moslashtiradi va shu asosda u buyurtma ma’lumotlarini bir onda ta’minlovchi axborot bazasiga o‘tkazadi. Elektron ta’minot tizimi quyidagi natijalarga erishishda qul keladi.

• 
  Dunyoning turli burchaklarida joylashgan ta’minlovchi tashkilotlar axborot tizimiga bir zumda kirib borish;
  
• 
  Standart protseduralar asosida xarid qilish operatsiyalarini avtomatlashtirish;
  
• 
  Ta’minot boshqaruvini jadallashtirish va xarajatlarni kamaytirish;
  
• 
  Ta’minot faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha autsorsing (boshqa tashkilotlar xizmati)dan foydalanish;
  
• 
  Korxona axborot tizimini ta’minlovchi tashkilotning shunday tizimiga moslashtirish.
  

Sotib olish faoliyatini avtomatlashtirishga imkon beruvchi EDI tizimini qo‘llab-quvvatalash uchuch ikki maxsus yordamchi texnologiya ishlab chiqildi. Ulardan birinchisi – tovarlarni kodlashtirish, ya’ni tashilayotgan mahsulot qadog‘iga uni identifikatsiyalash, ya’ni “tanib olish” imkoni beruvchi belgilarni kiritish hamda undan foydalanish. Bu belgi odatda ma’lum shtrix koddan iborat bo‘lib, undan tovar haqidagi axborotni avtomatlashgan holda o‘qib chiqish mumkin. Ikkinchi texnologiya esa pul vositalarini elektron uzatish (EFT) ga imkon beradi. SHunday qilib, EDI buyurtmalarni joylashtiradi, kodlashtirish, tovarlarni kuzatib yurish, EFT esa to‘lovlarni bajarishga imkoniyatini to‘g‘diradi.
Har bir korxona faoliyati boshqa tashkilotlar tomonidan ta’minlab beriladigan xom ashyo, yoqilg‘i, issiqlik, yorug‘lik, bino va mebellar, aloqa vositlari va ularga ko‘rsatiladigan xizmatlarga bog‘liqdir. SHu tufayli ham logistikada korxona va tashkilotlararo materiallar oqimini etkazib berish zanjiri va tarmog‘i kabi ularning o‘zaro aloqadorligi mazmun-moxiyatiga asoslangan obrazli tushunchalar kiritilgan. Bunday aloqadorlik xarid qilish va ta’minot funksiyalari orqali bajariladi hamda ular xar bir tashkilotning asosiy funksiyalari sirasiga kiradi.

-расм. Темир йўл моддий-техник таъминоти тизимида моддий ресурслар оқими

Moddiy resurslar – mehnat predmetlari turlarining yig‘indisi, xom ashyo, materiallar, yarmfabrikatlar, yoqilg‘i, ehtiyot qismlar, maxsus suyuqliklar, yoqilg‘i-moylash materiallari, shuningdek ularning korxona rivojlanishi va ishlashi uchun zarur bo‘ladigan zaxiralaridir. Temir yo‘l transporti mamlakat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Uning doimiy va uzluksiz faoliyat yuritishida moddiy-texnik ta’minotning roli katta. Temir yo‘l transportida moddiy-texnik ta’minot xizmatining ierarxik tuzilishi kompaniyaning korporativ tuzilmasiga mos keladi (1-rasm).